Doodsbedreigingen en begrafenissen: de morbide wereld van slaapliedjes

"Slaap, kleine baby, slaap" - slaapliedjes zijn niet altijd zo lieflijk als deze eeuwenoude klassieker. "We associëren slaapliedjes vaak met zachte melodieën en onschuldige teksten die bedoeld zijn om kinderen te kalmeren. Maar de variatie is groot: van vrolijke en harmonieuze liedjes tot liedjes met morbide en gewelddadige teksten", zegt musicoloog Stéphane Aubinet van de Universiteit van Oslo.

In een van de griezeligste slaapliedjes uit Noorwegen die hij kent, wordt het kind bijvoorbeeld bedreigd met het feit dat het bij het been wordt gegrepen en tegen de muur wordt geslagen als het niet slaapt. In Rusland en de Baltische landen werden in slaapliedjes vaak gedetailleerde beschrijvingen van de begrafenis van het kind gegeven. En in "Rock-a-bye Baby", een van de populairste slaapliedjes in de Engelstalige wereld, breekt de tak waarop een kind in zijn wiegje ligt.

Aubinet heeft internationale literatuur over slaapliedjes en slaapliedjes verzameld, van het vroegste opgetekende slaapliedje, dat rond 2000 voor Christus in het oude Mesopotamië ontstond, tot de hedendaagse innovaties zoals apps met geluiden en slaapliedjes voor peuters.

Musicologe Miriam Akkermann van de TU Dresden en de FU Berlin benadrukt: "Slaapliederen zijn altijd een weerspiegeling van de maatschappij van hun tijd." Akkermann is coördinator van het netwerk "Lullabyte", dat onderzoek doet naar de invloed van muziek op inslapen. Volgens deskundigen zijn songteksten over het algemeen een manier om persoonlijke ervaringen, stressvolle ervaringen en gevoelens als frustratie of woede te verwerken.

Volgens de Berlijnse Staatsraad voor Muziek wordt er steeds minder gezongen in gezinnen met kleine kinderen, zegt Akkermann. Dat geldt waarschijnlijk ook voor slaapliedjes. De redenen hiervoor zijn onduidelijk. Aan een gebrek aan kennis ligt het in ieder geval niet. Veel mensen herinneren zich nog slaapliedjes uit hun eigen jeugd, zoals het huidige project "Berlin falls sleeping" laat zien. Volgens Akkermann worden in Berlijn slaapliedjes verzameld van mensen uit meer dan 170 landen.

De resultaten van een onderzoek, gepresenteerd in het tijdschrift "Child Development", tonen aan dat gezongen liedjes een positieve invloed hebben op het welzijn van baby's. Toen moeders en andere verzorgers werden aangemoedigd om vaker voor hun baby's te zingen via een muziekprogramma op hun smartphone, zagen ze dat hun baby's zich beter voelden. Intuïtief gezien werd zingen vooral gebruikt om mensen te kalmeren. Misschien is dit - vergelijkbaar met nauw huidcontact - wel goed voor zowel de baby als de verzorger, speculeert het team onder leiding van Eun Cho van de Yale Universiteit in New Haven.

Volgens de onderzoekers is zingen een universele gewoonte onder ouders over de hele wereld, zonder dat er speciale apparatuur of training nodig is en het is voor iedereen toegankelijk. "Voor kinderartsen en professionals die met gezinnen werken, is het aanbevelen van meer zingen met het kind een praktische, toegankelijke strategie om het welzijn van het kind te bevorderen."

De Spaanse dichter Rodrigo Caro (1573-1647) beschreef slaapliedjes als "de moeders van alle liederen en het lied van alle moeders". Volgens Aubinet weerspiegelt dit hun bijzondere betekenis. Volgens zijn analyse worden liedjes gebruikt om kinderen te helpen in slaap te vallen in 97 procent (bijna alle) van de 124 onderzochte culturen. 78 procent heeft een specifiek repertoire van slaapliedjes, de rest maakt gebruik van andere muziekvormen, van populaire muziek tot religieuze liederen, improvisatie en neuriën.

Volgens Aubinet bestaat er bij de Sami, een inheems volk in Noord-Europa, een bijzondere traditie: elk kind krijgt daar een eigen melodie die de identiteit van het kind vormt, de zogenaamde Dovdna. Soortgelijke tradities van individuele liederen bestaan ​​ook bij de Inuitculturen in Alaska, Canada en Groenland, en bij de inheemse bevolking van Siberië.

Vrolijke, hoopvolle liederen zijn kenmerkend voor veel Noord- en West-Europese landen. "In de 19e eeuw werden de teksten van slaapliedjes in West-Europa steeds zachter en zoeter", zegt Aubinet. Dit weerspiegelt een nieuw, romantisch beeld van kinderen als onschuldige wezens. Zo ontstonden enkele van onze beroemdste slaapliedjes, waaronder Brahms' "Lullaby Opus 49", dat op talloze speeldoosjes te vinden is.

Toch zijn slaapliedjes uit Japan uit het begin van de 20e eeuw niet helemaal volmaakt, legt de musicoloog uit. Er staat bijvoorbeeld dat het kind dat huilt, in een strozak wordt gestopt en onder water wordt gezet. Meisjes uit arme gezinnen die als kindermeisje werkten in rijke families, gebruikten de tekst om hun frustratie over hun harde leven te uiten.

"Wat heb je nodig, kleine vriend, mijn lieve jongen, mijn geliefde zoon? Voor mij - een meisje, een dwaze ziel, een moeder zonder trouwring?", zegt een slaapliedje uit Slovenië. Het vertelt het verhaal van een jonge moeder met een ongewenst, buitenechtelijk kind. "Het is een vorm van procederen die wijdverbreid is", legt Aubinet uit.

Volgens musicoloog Akkermann is het een actuele trend dat steeds meer volwassenen muziek gebruiken om in slaap te vallen. Sommige mensen vallen inderdaad sneller in slaap, hoewel het onduidelijk is of dit komt door de muziek zelf of door het vaste ritueel om voor het slapengaan naar muziek te luisteren. "Slaaprituelen hebben over het algemeen een zeer positief effect."

Over het algemeen worden slaapliedjes niet alleen voor baby's gebruikt: ook koningen en andere heersers zongen hun dienaren voor ze, legt Aubinet uit. En soms wordt er ook iets over dieren gezongen. In sommige culturen in Mongolië en andere delen van Azië worden slaapliedjes gezongen voor schapen. In Schotland werden in de 19e eeuw de zogenaamde Taladh Bleoghain-liederen gezongen om vee te kalmeren.