De andere helden van de ruimtewedloop: Chimpansee 'Ham' is nooit over de ervaring heen gekomen
Pionier zijn of prototypes testen is nooit gemakkelijk. Roem of glorie kan je ten deel vallen, maar dat betekent wel dat je een groot risico moet nemen. Als u geen mens bent, maar een proefdier, dan zijn uw veiligheid en welzijn mogelijk niet uw hoogste prioriteit. Deze stelling werd bewaarheid bij de dieren die deelnamen aan de ruimterace. We kennen allemaal Laika nog wel, de eerste hond die een ruimtevlucht maakte. In 1951 startten de Sovjets een programma om honden en andere dieren te trainen voor het ruimtevaartprogramma. De meeste honden waren gevangen zwerfhonden. Ze moesten allemaal aan een aantal eisen voldoen, waaronder dat ze vrouw moesten zijn. Doordat ze hun benen niet hoefden op te tillen om te plassen, konden ze zich beter aanpassen aan de krappe ruimte van de ruimtecapsule.
Laika werd uitgekozen vanwege haar volgzaamheid en omdat ze geen last had van claustrofobie. Het was vanaf het begin bekend dat ze geofferd zou worden. De Spoetnik-satellieten hadden geen systeem om terug te keren naar de aarde. Laika stierf toen een van de temperatuurregulerende panelen in de capsule het begaf en ze kreeg een hartstilstand als gevolg van hyperthermie. Sommige van de volgende honden hadden meer geluk. Bij enkele latere Spoetniks, zoals 5 of het Vostok-programma, dat er uiteindelijk toe zou leiden dat Joeri Gagarin de eerste mens in een baan om de aarde werd, was het de bedoeling om de honden terug te halen. Zo weten we dat andere teefjes, zoals Belka, Strelka, Zvyozdochka, Alfa of Zhulka, het overleefd hebben. Geschat wordt dat er 41 honden aan het Vostok-programma hebben deelgenomen, waarvan er 22 mogelijk zijn overleden. Alle Sovjetraketten en satellieten waren uitgerust met bommen die zo geprogrammeerd waren dat ze zouden ontploffen als ze buiten Sovjetgrond zouden landen. Dit was het trieste lot van veel van deze dieren.
Voor dieren achter het IJzeren Gordijn was het niet beter. NASA organiseerde een chimpansee-trainingsprogramma bij het Holloman Aeromedical Research Laboratory in New Mexico voor de Mercury-missies. De aap die voor de eerste experimentele vlucht werd uitgekozen, was een 3,5 jaar oud en 16,5 kilo zwaar mannetje met de naam Chang. In 1959 werd hij op zeer jonge leeftijd in Kameroen gevangengenomen en van zijn familie gescheiden. Hij werd voor 457 dollar aan de Amerikaanse luchtmacht verkocht. Hij kreeg de naam Ham, naar de initialen van het laboratorium waar hij zijn opleiding volgde. Ze werden geselecteerd op basis van hun volgzaamheid en prestaties bij psychomotorische training. Dit zijn tests waarbij de apen op verschillende lichtflitsen de linker- of rechterhendel moesten indrukken of langere tijd stil moesten kunnen zitten. Het was allemaal gebaseerd op negatieve bekrachtiging of straf. Als ze de training niet haalden, kregen ze een elektrische schok.
Op de dag van zijn ruimtevlucht, 31 januari 1961, kreeg Ham een thermometer aan zijn rectum vastgeplakt en werden er verschillende elektroden bevestigd om zijn fysiologische reacties te monitoren. De Verenigde Staten voerden eerder al tests uit op apen met V2-raketten, maar geen enkele aap overleefde de aanval. Om hem te conditioneren, herhaalden ze het hele proces van aankleden en naar de capsule brengen meerdere malen. Zo zou hij vertrouwd zijn met het proces en zou hij op de grote dag niet falen. Ik had dus alles al meegemaakt, behalve de vlucht. Tijdens de vlucht werd Ham blootgesteld aan een versnelling die gelijk was aan 17 keer de zwaartekracht, waardoor hij zijn zicht verloor en op een gegeven moment zijn hartslag boven de 200 per minuut uitkwam. Door het geratel ging het ontlaadsysteem kapot en bleef het ontladen, ook al bediende ik de hendels correct.
Ham deed zijn deel. Met zijn linkerhand deed hij het perfect en met zijn rechterhand maakte hij nauwelijks fouten. De vlucht duurde 16 minuten, hij landde in de zee en werd twee uur later gered, toen de capsule hem naar de bodem van de oceaan dreigde te sleuren. Als beloning voor zijn diensten kreeg hij een appel en een glimlach, een foto die door de pers werd vereeuwigd. Toen ze hem echter terug in de capsule wilden zetten om meer foto's te maken, kreeg hij een paniekaanval en viel hij zijn verzorgers aan... normaal. Een held hoeft niet suïcidaal te zijn. Zelfs als het een aap is.
JMM
Het lot van de ruimtedieren was aan beide kanten van het blok heel verschillend. De honden Belka en Strelka zijn nu opgezet en worden tentoongesteld in het Moskouse Ruimtevaartmuseum. Een vergelijkbaar lot beschoren als dat van de hond Zvjozdochka, die de laatste testvlucht maakte vóór Gagarin en die wordt gehouden in het Instituut voor Luchtvaart en Geneeskunde. Na zijn vlucht werd chimpansee Ham twee jaar lang onder medisch toezicht gehouden. Er werd geprobeerd hem te trainen voor een nieuwe ruimtemissie, maar dat lukte niet omdat hij de paniek van de eerste missie niet te boven kon komen. Daarom werd hij uitgeleend aan de dierentuin van Washington en had hij enkele cameo's in tv-programma's en series. Hij paste zich niet aan aan het leven in de dierentuin en werd overgebracht naar een andere dierentuin in North Carolina, waar hij op 27-jarige leeftijd overleed, een jonge leeftijd voor zijn soort. Het voorstel om het te ontleden en tentoon te stellen werd afgewezen uit angst voor de publieke opinie. Zijn skelet wordt bewaard in het Maryland Museum of Medicine en de rest in de International Space Hall of Fame in Alamogordo.
JM Mulet is hoogleraar biotechnologie.
Wilt u nog een gebruiker aan uw abonnement toevoegen?
Als u op dit apparaat verder leest, kunt u op het andere apparaat niet meer lezen.
PijlAls u uw account wilt delen, upgrade dan naar Premium, zodat u nog een gebruiker kunt toevoegen. Elke gebruiker krijgt een eigen e-mailaccount, waarmee hij of zij zijn of haar ervaring bij EL PAÍS kan personaliseren.
Heeft u een zakelijk abonnement? Klik hier om meer accounts te openen.
Als u niet weet wie uw account gebruikt, raden wij u aan hier uw wachtwoord te wijzigen.
Als u ervoor kiest om uw account te blijven delen, wordt dit bericht voor onbepaalde tijd weergegeven op uw apparaat en het apparaat van de andere persoon die uw account gebruikt. Dit heeft invloed op uw leeservaring. De algemene voorwaarden voor het digitale abonnement kunt u hier raadplegen.
EL PAÍS
