'Ernest Cole: Lost and Found': een visuele poëzie van verwoesting over de fotograaf die apartheid aan de kaak stelde.

Foto's die spreken. En een film die is samengesteld uit die beelden, die ondanks de tekortkomingen iets laat zien dat nooit vergeten mag worden en toch steeds weer terugkomt: de menselijke conditie en ogenschijnlijk beschaafde samenlevingen die instorten door racisme. De naam van Ernest Cole is waarschijnlijk niet zo bekend, maar dat alleen al geeft de documentaire van Raoul Peck een onmiskenbare waarde. Cole, een Zuid-Afrikaanse fotograaf, was de eerste die de verschrikkingen van de apartheid in zijn land aan de wereld toonde. Het boek met deze afbeeldingen, getiteld House of Bondage, dat in 1967 werd gepubliceerd toen de kunstenaar pas 27 jaar oud was, had ook een tragische persoonlijke equivalent, dat te maken had met de collectieve barbaarsheid jegens zijn volk: het dwong hem tot ballingschap in de Verenigde Staten en later in Europa. En hij is nooit meer dezelfde, niet in de laatste plaats omdat hij in New York City opnieuw een tastbaar bewijs van racisme vond.

Ernest Cole: Lost and Found, een Franse productie die onlangs genomineerd werd voor Beste Documentaire bij de César Awards, vertelt een tragisch verhaal over een dubbel verlies. Ten eerste die van de kunstenaar zelf, die als dakloze zwerver door de straten van de Verenigde Staten ging zwerven nadat hij in een aantal tijdschriften had gepubliceerd en zichzelf geleidelijk aan op professioneel en persoonlijk vlak in de steek had gelaten, omdat hij het beu was om de chroniqueur te zijn van de ellende van zijn eigen volk. En ten tweede de mysterieuze verdwijning van 60.000 negatieven met zijn foto's, die in 2017 werden teruggevonden in een Zweedse bankkluis.

De Haïtiaanse Peck is een doorgewinterde filmactivist met zijn fictie en vooral zijn documentaires. Tussen 1996 en 1997 was hij minister van Cultuur van zijn land. Hij heeft zijn hele filmcarrière gewijd aan het blootleggen van de wreedheden in de wereld en het diagnosticeren van het rassenprobleem, met name in Afrika. Zijn films over de Congolese leider Patrice Lumumba (een documentaire in 1990 en een fictiefilm in 2000) en zijn fictiefilm Sometimes in April (2005), over de genocide in Rwanda, zijn hier slechts twee voorbeelden van. Maar de sleutel tot het verhaal van Ernest Cole: Lost and Found ligt in een van zijn beste en meest recente werken, I Am Not Your Negro (2016), waarin hij reflecteert op de erfenis van de Amerikaanse romanschrijver en toneelschrijver James Baldwin. In die documentaire van negen jaar geleden, gebaseerd op een onvoltooid manuscript van Baldwin, schreef Peck een script dat Samuel L. Jackson insprak op basis van archiefbeelden en video. In zijn nieuwe film gebruikt Peck dezelfde formule met acteur Lakeith Stanfield als vertelgids. Hij interpreteert de stem van fotograaf Ernest Cole, die in 1990 overleed, alsof hij reflecteert op zijn leven, zijn werk en zijn omgeving.

Het resultaat van Pecks systematische aanpak, met de onophoudelijke opeenvolging van foto's die het onmenselijke segregatiebeleid van de Zuid-Afrikaanse regeringen tonen en het tegelijkertijd kalme en woedende commentaar van de uitstekende acteur Stanfield, is een boeiende en hypnotiserende documentaire die voor het grootste deel van de beelden boeiend en hypnotiserend is. De documentaire wordt alleen onderbroken door een paar stemmen en beelden in de vorm van sprekende hoofden die de desolate en poëtische toon vertroebelen en soms een veel conventioneler werk worden.

De ontworteling en het lijden van Cole, verwoord door Stanfield, en het opmerkelijke scenario van Peck, samen met archiefdocumenten over sleutelfiguren in het Zuid-Afrikaanse leven en de politiek, zoals Nelson Mandela en Steve Biko, tillen de documentaire naar een nieuw niveau. De intriges rondom de verliezen van de Zweedse bank en de verklaringen daarover, die weinig bijdragen aan het geheel, verlagen de waarde ervan enigszins. Maar het belangrijkste blijft de aanklacht: die over de verschrikkelijke wereld waarin hij moest leven, in een tijd als de huidige, zo krankzinnig, waarin Donald Trump onlangs asiel heeft verleend aan tientallen Afrikaanse boeren, zogenaamd vanwege de 'genocide' op blanken die door de Zuid-Afrikaanse regering wordt uitgevoerd.