Marco Polo, Christopher Columbus en Fernández de Santaella, de drie protagonisten van de eerste globalisering

Tussen de tweede en derde van de vier reizen die Christoffel Columbus maakte naar het huidige Amerikaanse continent, gaf de Genuese admiraal in Gouda opdracht tot de aankoop van een boek dat veel belangstelling bij hem had gewekt: een reeds gedrukte Latijnse editie van het Wonderboek , dat Marco Polo in 1298 had geschreven. Columbus bestudeerde het, bestudeerde het nauwkeurig en gebruikte het als een handig hulpmiddel om op de wereldkaart het geografische punt te vinden dat hij al twee keer had bezocht en waarvan hij nog niet vermoedde dat het een nog te ontdekken continent was. Hij maakte meer dan 800 aantekeningen in zijn eigen handschrift in de marge van de pagina's over geografische kenmerken, maar ook over legendes en rijkdommen: goud, specerijen... Hij probeerde overeenkomsten te vinden tussen het avontuur dat Marco Polo vertelde en zijn eigen ervaringen, waarvan hij de ware omvang nog niet kon bevatten. De Venetiaanse koopman had de reis over land naar Azië gemaakt, en Columbus had de reis over zee gemaakt naar wat hij, op basis van de toevalligheden die hij in het boek vond, dacht dat het Aziatische continent was, en dat bleek Amerika te zijn.

Dit waren de beginjaren van de drukpers, een technologie die de wereld veranderde. Maar zelfs daarvoor was het Boek der Wonderen al een bestseller in heel Europa, en er circuleerden handgeschreven exemplaren in verschillende talen en dialecten van het Italiaanse schiereiland. Ook de Sevilliaanse geestelijke Rodrigo Fernández de Santaella, oprichter van de Universiteit van Sevilla, raakte tijdens zijn verblijf in Rome geïnteresseerd in deze verhalen. Hij slaagde erin de hand te leggen op een van de manuscripten die als origineel worden beschouwd. Het manuscript was geschreven in het Venetiaans, de literaire taal waarin Rustichello van Pisa de fabelachtige reizen schreef die Marco Polo hem in de gevangenis zelf vertelde. En 205 jaar later, in 1503, maakte hij de eerste vertaling in het Spaans, waardoor dit reisboek een nieuwe bestemming kreeg. Die bestemming was Sevilla. En vanuit Sevilla vertrok hij naar de Nieuwe Wereld.

Deze bibliografische juweeltjes – het is opwindend om het handschrift van Christoffel Columbus en Santaella te lezen in uitzonderlijk goed bewaarde delen – maken deel uit van de 80 stukken waaruit de tentoonstelling De reis van kennis bestaat. A World of Marvelous Things is tot juli te zien in het Archief van Indië in de Andalusische hoofdstad. Het probeert uit te leggen hoe Marco Polo's Book of Marvels een leidraad werd voor de bouw van een nieuwe wereld, waarin Sevilla een van de meest actieve kenniscentra was.

De tentoonstelling is een ware schatkamer vol cartografische schatten, incunabelen, "waarvan sommige door Christoffel Columbus zijn voorzien van geheime codes die hij alleen met zijn kinderen gebruikte, zodat niemand zijn routes zou kennen", aldus de conservator van de tentoonstelling, Luis Méndez, directeur van de afdeling Erfgoed aan de Universiteit van Sevilla. Een prachtig portret van Fernández de Santaella, geschilderd door Francisco de Zurbarán , het eerste gegraveerde beeld ter wereld, gedateerd 1493, en verschillende stukken die de uitwisselingen uit die tijd weergeven, zoals een 17e-eeuwse Filipijnse maagd in polychroom ivoor - een zeldzaamheid van uitzonderlijke schoonheid, gesneden uit de natuurlijke kromming van een olifantstandtand - vormen een buitengewone inhoud voor deze tentoonstelling, die al door meer dan 40.000 mensen is bezocht en die niet eerder gepubliceerde collecties van de Biblioteca Colombina, het Kapittel van de Kathedraal, de Universiteit van Sevilla en het Archief van India zelf aan het licht heeft gebracht.

"Het doel van de route is om de culturele uitwisselingen te laten zien die plaatsvonden tussen Europa, Amerika en Azië tijdens het proces van vroege globalisering, evenals de rol van de universiteiten die werden gesticht in de overzeese gebieden van de Spaanse monarchie, waarbij de Universiteit van Sevilla een fundamentele rol speelde", aldus de curator. Een reis langs de wonderen van de wereld resulteerde in een boek waarin Marco Polo's reisroute en belevenissen werden vastgelegd. “ Il Milione (De Miljoen) was een van de titels waaronder de reis van de Venetiaanse koopman naar het China van Koeblai Khan in 1271 in Italië bekend stond tot zijn terugkeer in 1295. Het boek veranderde Europa en de manier waarop we de wereld zien.”

In deze context was Sevilla het epicentrum van die revolutie, aldus de stelling van de tentoonstelling; en de oprichter Fernández de Santaella, een theoloog die een opleiding had gevolgd aan het College van San Clemente de los Españoles in Bologna, waar Antonio de Nebrija, net als zijn held, ook een student was. Het 16e-eeuwse Sevilla was een van de rijkste en meest bevolkte steden van Europa, met talloze kolonies van buitenlandse kooplieden, die dit nieuwe Rome een kosmopolitische uitstraling gaven. Het is geen verrassing dat de eerste Spaanse versie van Marco Polo's werk in 1503 in Sevilla werd geschreven door Rodrigo Fernández de Santaella, hetzelfde jaar waarin het Casa de la Contratación werd opgericht na Columbus' reizen naar de Nieuwe Wereld. Deze kanunnik van de kathedraal vertaalde het werk aan de hand van wat vermoedelijk de originele versie van Polo was. Het betreft een Venetiaans manuscript dat bewaard wordt in de Bibliotheek van Colombina en dat te zien is op de tentoonstelling.

"De Universiteit van Sevilla werd een drijvende kracht achter kennis en nieuwe wetenschappelijke instrumenten. Dit model verspreidde zich naar Amerika, waar de universiteiten al snel een prominente rol gingen spelen. Vanuit deze onderwijscentra werden de ideeën van het humanisme geconsolideerd en verspreid over Amerika en de Filipijnen", aldus Luis Méndez, die met deze tentoonstelling het 520-jarig bestaan ​​van de universiteit viert.

De tentoonstelling legt met name de nadruk op een uitzonderlijke gebeurtenis in Europa in die tijd: de inzet van het Koninkrijk Spanje voor universiteiten in hun overzeese gebiedsdelen stichtten. "Noch Portugal, noch Frankrijk, noch Holland deden dat. In de koloniën die tot deze landen behoorden, moest iemand die wilde studeren, naar de metropool reizen", zegt Luis Méndez, verwijzend naar het humanistische netwerk dat zich over Noord- en Zuid-Amerika en de Filipijnen verspreidde, beginnend in 1538 toen de Koninklijke en Pauselijke Universiteit van Sint-Thomas van Aquino in Santo Domingo het eerste centrum werd dat haar deuren opende in de Nieuwe Wereld.