De nieuwe levensduur: hoe je je voorbereidt op een beter leven in je tweede helft

Diego Bernardini herinnert zich de gesprekken met zijn overgrootmoeders nog goed. Met drie van hen voerde hij die lange, gezellige gesprekken na het avondeten, waar mensen van verschillende generaties samenkwamen. En de jongeren leerden van de ouderen. Bernardini – een academicus en onderzoeker geboren in Buenos Aires, doctor in de geneeskunde met een masterdiploma in de gerontologie en auteur van de boeken De vuelta: diálogos con personas que vivieron mucho (Achterkant: Dialogen met mensen die lang leefden) en La segunda mitad (De tweede helft) – is een wereldleider op het gebied van een concept dat steeds belangrijker wordt: een nieuwe levensduur. Hoe je je leven na je vijftigste kunt leiden "zonder vast te zitten aan je biologische leeftijd en oude stereotypen uit te dagen."

Dit is een belangrijk punt, aangezien de wereldbevolking momenteel te maken heeft met een demografische verschuiving die wordt gekenmerkt door voortdurende vergrijzing, niet alleen als gevolg van een toegenomen levensverwachting, maar ook van dalende geboortecijfers. Colombia is geen onbekende met dit fenomeen: naar schatting zal in 2050 één op de vijf mensen ouder zijn dan 65. Deze transformatie vereist een vroege voorbereiding. Bernardini bezocht Bogotá een paar dagen geleden om deel te nemen aan het forum "Meer grijs haar, minder wiegen: uitdagingen van de nieuwe levensduur."

Het klopt. Geschat wordt dat het wetenschappelijk onderzoek jaarlijks met ongeveer 2,5 procent groeit. Maar het onderzoek naar veroudering ligt bovengemiddeld hoog. Dit toont aan dat er grote belangstelling is voor iets waar al sinds het begin van de mensheid naar gezocht wordt: de bron van de eeuwigheid. Men denkt dat we kunnen ingrijpen in veroudering, zoals wanneer je een auto hebt die ouder wordt en je een band, een onderdeel van de motor, verwisselt. Daarvan is veel te vinden, vooral in de private sector. Google heeft een afdeling die zich specifiek met dit onderwerp bezighoudt, Calico. De afdeling van Jeff Bezos heet Altos, waar zeven Nobelprijswinnaars werken. En ze gebruiken zelfs taal met een oorlogszuchtige component: 'het bestrijden van veroudering'.

Ja, wanneer wat ons als mens definieert, is dat we een eindig leven hebben. Het is wat het leven interessant maakt. Daarover nadenken leidt ons bovendien af van het essentiële: dat het niet gaat om hoeveel , maar om hoe we leven. Hoe we ervoor kunnen zorgen dat de tijd die we nog te leven hebben er een is van welzijn, tevredenheid en verbinding. Tegenwoordig hebben we studies die aantonen dat genetische samenstelling in dit stadium, voor de meeste mensen, slechts 30 procent weegt. De rest van de levensduur wordt fundamenteel verklaard door leefgewoonten. Kijk: we bevinden ons in een tijdperk van meer communicatie, maar minder persoonlijke verbinding. Dat is een van de uitdagingen van de nieuwe levensduur. Er zijn vragen die we onszelf nu moeten gaan stellen, omdat het een feit is dat we minder kinderen krijgen en langer leven.

Begrijpen dat dit een transformatie is die in de eerste plaats met onszelf te maken heeft en in de tweede plaats met de maatschappij en de gemeenschap. Colombia is, samen met Chili, een van de landen in de regio die deze demografische transitie het snelst zal doormaken. Dat betekent niet dat Colombia vergrijst. De bevolking vergrijst. Het land veroudert wanneer het zich niet aanpast aan deze transformatie. Tegenwoordig identificeren ouderen zich over het algemeen niet met leeftijd. Als je het ze vraagt, zeggen ze: ik zie er ouder uit als ik in de spiegel kijk, maar ik voel me nog steeds even enthousiast als voorheen. En met iets dat hen verrijkt: ervaring. Een ervaring die voortkomt uit de zelfkennis die we in de loop der tijd verwerven en die later wijsheid wordt. Natuurlijk is dit proces niet voor iedereen hetzelfde. De regel van ouder worden is diversiteit. Ieder mens heeft zijn eigen levensloop die bepaalt hoe hij of zij dat stadium bereikt. Wat ik hierin bespeur, is dat we de ouderdom vaak romantiseren, en dat ouder worden niet gemakkelijk is. Vooral voor vrouwen, die in onze cultuur de last van hun uiterlijk dragen. Susan Sontag zei dat naarmate mannen ouder worden, vrouwen ook ouder worden.

De maatschappij van de 21e eeuw denkt nog steeds zoals honderd jaar geleden. We gaan op dezelfde leeftijd met pensioen, zonder er rekening mee te houden dat de gemiddelde werkzame levensduur is toegenomen. Dit is menselijk kapitaal dat niet verspild mag worden.

Gezondheid is de kwalitatieve indicator voor een goede of slechte oude dag. Oud worden terwijl je ziek bent, is het ergste wat je kan overkomen. En er zijn geen toverformules, geen behandelingen, geen pillen. De wetenschap is hier duidelijk over: je moet meer bewegen, je moet een gezond gewicht behouden, je moet natuurlijk eten. En iets belangrijks: je moet omringd zijn door dierbaren, door emotionele banden. Als je naar iemands levensverhaal kijkt, zie je dat ze op school, op de middelbare school, op de universiteit veel banden hebben; wanneer ze gaan werken, verzwakken die relaties een beetje. En zo blijven ze afnemen totdat de persoon met pensioen gaat, en dan storten ze in. Vandaag de dag weten we hoe belangrijk het is om dat ecosysteem levend te houden. Het is een opgave.

In deze fase, die we 'de tweede helft' noemen, zijn we erg selectief. Maar we beseffen ook dat er één persoon is met wie we een kopje koffie kunnen delen, en dat is genoeg. Met een ander kun je een weekendtrip maken; met weer een ander kun je misschien een heel leven delen. Emotionele banden kennen verschillende intensiteiten. En het hoeven geen miljoen vrienden te zijn, zoals in het liedje van Roberto Carlos. Je hebt er drie, vier, vijf nodig, maar het moeten vrienden zijn met wie je de belangrijkste dingen kunt delen. Daar moet je naar streven.

Daar is het. Wat we missen is voorbereiding. Als we zes jaar oud zijn, bereidt onze moeder ons voor op school. Vervolgens traint onze omgeving ons voor werk. Dit gebeurt in verschillende fasen van het leven. Maar voor de fase waar we het over hebben, wanneer je je niet langer jong voelt – en dit gebeurt na je veertigste – zijn we niet voorbereid. We hebben een pedagogie van een lang leven nodig. Leg jongeren uit dat ze een lang leven tegemoet gaan en dat het belangrijk is dat ze met hun ouderen praten en van hen leren. We mogen de wijsheid van ouderen niet uit het oog verliezen. Daarom heb ik het vaak over intergenerationaliteit , wat betekent dat meerdere generaties samenwerken. Het is iets wat de mensheid voor het eerst in haar geschiedenis kan doen, omdat mensen vroeger heel kort leefden. Maar de maatschappij van de 21e eeuw denkt nog steeds zoals honderd jaar geleden. Ze laten ons op dezelfde leeftijd met pensioen gaan zonder rekening te houden met het feit dat de gemiddelde werkzame levensduur is toegenomen. Het is een menselijk kapitaal dat we niet mogen verspillen. Vandaag moeten we het hebben over validiteit, niet over productiviteit. Validiteit betekent het vermogen om bij te dragen, en we kunnen dat blijven doen tot de laatste dag van ons leven.

De maatschappij, geconfronteerd met dit gebrek aan voorbereiding en kennis, rekent je af met pensioen en geeft je de titel opa of oma. Ze infantiliseert je, discrimineert je. Dat is de realiteit. Wat we moeten begrijpen, is dat deze geldigheid hand in hand gaat met het uitwissen van het concept leeftijd als indicator van ons leven. Omdat mensen ons niet identificeren aan de hand van onze leeftijd, maar aan de hand van onze ideeën, dromen en projecten. We begrijpen dit niet omdat we niet met elkaar praten en niet naar elkaar luisteren.

Natuurlijk. Door te begrijpen wie we zijn, wat we leuk vinden, waar we ons goed bij voelen. Door na te denken over hoe we zouden willen zijn in de tijd die ons nog rest. Daarvoor moeten we elkaar aankijken, praten, ideeën uitwisselen en vervolgens reflecteren . Dat doen we nu niet. Een voorbeeld hiervan is wat er in bedrijven gebeurt, en dat gebeurt of je nu directeur bent of net begint: ze geven je drie maanden voor je pensioen een voorbereidingscursus. Mensen zeggen dan: "Dit had ik allemaal eerder moeten horen." Dit is een onderwerp waar je je minstens tien jaar van tevoren op moet voorbereiden.

Er zijn drie pijlers: gezond welzijn, emotioneel welzijn en financieel welzijn. Wat we zien, is dat de eerste twee jaar van het pensioen vreugdevol zijn; alles is geweldig. Maar dan komt er een neergang, en dan heb je de tools nodig om ermee om te gaan. Want de werkende wereld, vooral voor mannen, is een zeer belangrijke computer. Die vertelt je hoe laat je vertrekt en hoe laat je terugkomt. Tijdens je pensioen moet je je eigen tijd indelen . In Colombia heeft een 60-jarige gemiddeld nog 24 jaar levensverwachting. De uitdaging is inderdaad hoe je die tijd met leven vult. De tweede helft is de langste fase die we zullen doormaken. Het is aan ieder van ons om er het meest interessant van te maken.

De tweede helft is een typisch vrouwelijk fenomeen. Kwantitatief gezien leven vrouwen langer. Er zijn genetische factoren die vrouwen in het voordeel zijn, en culturele factoren die mannen tegenwerken. De beroemde "mannen huilen niet" bijvoorbeeld. Vrouwen gaan heel anders met deze fase om. Ze worden begeleid, gaan met vrienden naar de leesclub, naar yogalessen, naar het theater. Mannen sluiten zich thuis op, zitten op de bank televisie te kijken en sterven kort daarna. Het is onderzocht: de sterftecijfers in de eerste twee jaar na pensionering stijgen: zelfmoord, depressie, kanker, hartaanval, beroerte. Het is een stress waar mannen niet goed mee overweg kunnen.

Recent onderzoek toont aan dat 40 procent van de cognitieve achteruitgang kan worden voorkomen door gezonde leefgewoonten. Van deze gewoonten is beweging de belangrijkste. Als mensen mij om één interventie vragen, antwoord ik: meer bewegen. Bewegen betekent wandelen, naar de sportschool gaan, vroeg uit de bus stappen, boodschappen doen zonder auto, of de hond uitlaten. De menselijke fysiologie is ontworpen voor jagers-verzamelaars. Maar vandaag de dag zijn we stiller dan ooit.

Het is iets dat je motiveert, het geeft je energie. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan hoe het leren van een nieuwe taal cognitieve achteruitgang vertraagt . Ook als je besluit om te leren dansen of naar een leesclub te gaan, moet je je aankleden en de deur uit. Je gaat socializen. Na de les ga je waarschijnlijk koffie drinken met een groep vrienden. Er zijn dus verschillende dingen om te overwegen: fysieke activiteit, cognitieve stimulatie, emotionele verbondenheid. En een vierde: levensdoel.

Absoluut. Religie en spiritualiteit, zo is onderzocht, correleren met welzijn en een lang leven. Spiritualiteit kan vrijwilligerswerk in een ziekenhuis zijn of voorlezen aan kleuters. Het heeft niet per se met religieuze doctrine te maken. Het is het doorgeven van een erfenis. Het leven is een reis, en je weet nooit wanneer het eindstation is. Het geheim schuilt in ikigai , in motivatie, in genieten van het alledaagse. Van elke dag iets waardevols maken. Dat is niet iets wat Mercado Libre of Amazon je biedt. Het is weten wat je wilt. Voor sommigen is dat tijd doorbrengen met een vriend; voor een ander is het lezen; voor weer iemand anders is het reizen. Iedereen weet, als ze dat gesprek hebben gehad, wat ze leuk vinden. Dat is het punt. In het waarderen van de kleine dingen.