Entomoloog: Voedselmotten eten alles

PAP: Ik heb net mijn voorraadkast opgeruimd en al mijn bloem, grutten, pasta, enzovoort, weggegooid. Het komt allemaal door die vervelende voedselmotten. In Polen waren er vroeger normen voor het aantal eitjes en larven in graanproducten, en die zijn nu verdwenen, maar in de Verenigde Staten gelden ze nog steeds. Waarom?

Prof. Stanisław Ignatowicz : We zijn lid geworden van de Europese Unie en zijn gebonden aan de EU-regelgeving. Volgens deze regelgeving wordt een voedingsmiddel als ongeschikt voor consumptie beschouwd als het ongedierte bevat. Het aantal ongedierte wordt niet gespecificeerd; het feit dat er een ongedierte wordt aangetroffen, elimineert het product.

Een ander probleem is hoe vaak voedselproducten zoals gries of pasta worden gecontroleerd op ongedierte.

Voedselproductiefaciliteiten maken gebruik van het HACCP-systeem (Hazard Analysis and Critical Control Points), dat microbiologische, chemische en fysieke gevaren in alle fasen van de voedselproductie en -distributie voorkomt. Het is bedoeld om de voedselveiligheid te waarborgen.

Ik herinner me nog uit mijn jeugd, toen ik bier kocht op het platteland, dat de verkoopster de fles tegen het licht hield en controleerde op rondzwevende objecten, zoals muizen, insecten of andere vreemde voorwerpen. Pas nadat ze dat had gecontroleerd, serveerde ze het. De controle vond dus vlak voor de verkoop plaats. Tegenwoordig wordt de kwaliteit van de grondstof tijdens de productie zeer streng gecontroleerd – zelfs de aanwezigheid van één enkel insect in voedsel zorgt ervoor dat het niet meer in de productie terechtkomt.

PAP: Waar kwamen die motten in mijn voorraadkast vandaan? In zakken griesmeel of meel?

SI: Maak je geen zorgen, de gemiddelde persoon eet in zijn leven meer dan 1 kg insecten. En deze voedselmotten in graanverpakkingen komen voort uit het feit dat ze, zelfs als hun productie perfect gecontroleerd was, als ze niet heel strak verpakt waren, in pakhuizen en groothandels terechtkomen, waar ze maanden of zelfs langer blijven liggen. En het is mogelijk dat producten van een louche fabrikant op dezelfde plek terechtkomen, besmet met ongedierte dat daar broedt. Dat is het hele geheim.

PAP: En niemand heeft in dit opzicht zeggenschap over de winkels?

SI: Het is daar moeilijk om insecten te bestrijden. Heb je ooit een chemische behandeling in een supermarkt zien uitvoeren? Het is praktisch onmogelijk, al was het maar omdat de producten daar onverpakt zijn, waardoor de plagen ideale omstandigheden hebben om te gedijen. Vooral omdat klanten hen helpen, bijvoorbeeld door de verpakking te beschadigen om te zien wat erin zit.

PAP: Ik kan me moeilijk voorstellen dat iemand een doos pasta opent...

SI: Laat me je nog een voorbeeld geven waarom voedselmotten de winkels koloniseren. Klanten zijn dol op chocoladesnoepjes en kopen ze graag per kilo. De snoepjes worden te koop aangeboden in grote kartonnen dozen, waarvan de inhoud dagelijks wordt aangevuld. Dit betekent dat er nieuwe snoepjes worden toegevoegd aan de oude, steeds minder smakelijke. Deze oude snoepjes kunnen zelfs maanden oud zijn. En je moet weten dat voedselmotten erg gulzig zijn en alles verslinden, niet alleen graanproducten, maar ook kruiden, thee, gedroogd fruit, en als er noten in de snoepjes zitten, worden ze helemaal gek van plezier. En wij halen deze lekkernijen in huis, en daarom zijn voedselmotten ongewenste gasten in meer dan 90 procent van de keukens en voorraadkasten.

PAP: Eén zo'n klein insect en zoveel problemen.

SI: Oh, er zijn meerdere soorten. Bijvoorbeeld de meelmot (Ephestia kuehniella) en de graanboorder (Plodia interpunctella) – beide soorten voeden zich graag met bulkvoedsel zoals meel, grutten, rijst, ontbijtgranen, pasta, noten en gedroogd fruit.

Er zijn meer meelboorders dan meelmotten, die zich in meel ontwikkelen.

Dan is er nog de dadelmot, die niet alleen van dadels houdt, maar ook van oliehoudende zaden, gedroogd fruit, noten...

En dan is er nog de cariëskever, de kleinste van allemaal, onopvallend – die op zijn beurt een voorkeur heeft voor producten zoals kruiden, thee en over het algemeen gedroogde planten, waaronder tabaksproducten. Het is deze cariëskever die een pakje sigaretten zo walgelijk kan maken dat ze onmogelijk te roken zijn. Deze cariëskever is, samen met de sigarenkever, de grootste vijand van tabaksfabrikanten, die hem met man en macht bestrijden.

PAP: En ze kunnen er niet tegen vechten...

SI: Deze motten variëren in grootte, kleur en enigszins in hun gewoonten, maar we kunnen vermoeden dat ze uit één soort zijn ontstaan. Waarom? Omdat vrouwtjes een seksferomoon produceren waar mannetjes van alle soorten op reageren. Een vrouwtje van de graanboorder verspreidt bijvoorbeeld een geur die mannelijke voedselmotten oppikken en waar ze naartoe rennen. Hetzelfde geldt voor mannelijke voedselmotten van andere soorten.

Maar kruising tussen soorten vindt niet plaats. Mannetjes van verschillende soorten hebben verschillende baltsdansen, en vrouwtjes houden alleen van de manier waarop een mannetje van hun eigen soort danst; ze staan geen enkel ander mannetje toe om te dansen.

PAP: Vrouwelijke voedselmotten hebben over het algemeen een triest en heel kort leven.

SI: Helaas, omdat ze niets eten, drinken ze alleen maar. Als ze de keuze hadden, zouden ze honingwater drinken, wat voor hen een soort energiedrankje is. Vrouwtjes overleven over het algemeen op de energie die is opgeslagen in de rups die ze ooit waren. Daarom zijn rupsen het schadelijkst: ze voeden zich intensief, worden dik en verpoppen zich pas daarna. Mannetjes leven ook niet lang – hooguit twee of drie weken.

Daarom zijn hun feromonen zo krachtig dat als een vrouwtje een mannetje tegenkomt, hij haar bevrucht en ze 200 tot 400 eitjes legt. Ze kan dan sterven.

PAP: Kunnen we iets doen om te voorkomen dat deze vlinders, waar we niet van houden, in onze huizen komen?

SI: Dat is nou juist het grootste probleem, want meestal ontdekken we dit soort ongedierte te laat – als de volwassen insecten al op de muren zitten of als de productverpakking bedekt is met het garen dat ze produceren.

De makkelijkste manier is om goed afgesloten bakjes te kopen. Heel goed afgesloten, want zelfs een gat ter grootte van een stip uit de Romeinse tijd is een toegangspoort voor een ondernemende en wanhopige larve. En als hij eenmaal binnen is, eet en dik wordt, kauwt hij zich een weg naar buiten en laat zijn uitwerpselen en garen achter.

Dit garen speelt een belangrijke rol in het leven van motten: ze kunnen zich veilig onder de dekking voeden en het beschermt hen tegen vijanden, zoals de Habrobracon-wespen of Venturia canescens. Vervolgens maken ze van dit garen een cocon waarin ze verpoppen.

PAP: Voedselmotten irriteren ons niet alleen door onze voorraadkasten binnen te dringen, maar ze veroorzaken ook reële schade aan de wereldeconomie. Ongeveer 60% van de bedrijven rapporteert een omzetverlies variërend van 1% tot 9% van hun jaarinkomen als gevolg van dergelijke besmetting.

SI: We hebben al gezegd dat deze insecten dol zijn op noten. Stel je eens voor dat er fabrieken zijn die chocoladeproducten produceren die noten bevatten. Als iemand rupsen in deze snoepjes of repen vindt, hoeft hij of zij alleen maar een foto op sociale media te plaatsen – en dan lijdt de fabrikant enorme verliezen. De fabrikant, niet de groothandel of de winkels. Er zijn talloze van dergelijke gevallen geweest; een toonaangevend zoetwarenbedrijf, dat in de periode voor Kerstmis door dit probleem werd getroffen, verloor een kwart van zijn jaaromzet. Ik herinner me ook het geval van een fabriek in de buurt van Warschau die chocolade produceerde voor bloeddonatiecentra. Die overleefde het schandaal rond de appelboorderlarven niet en ging failliet.

PAP: Ik vraag nogmaals of deze voedselmotten iets goeds doen voor het ecosysteem?

SI: Mijn theorie is dat elk dier een rol speelt in de natuur. Toen wij er niet meer waren, bestonden deze motten al en behoorden ze tot de eerste dieren die het organische materiaal in oud fruit, zaden en noten die niet ontkiemd waren, afbraken. En toen we deze als voorraad begonnen op te slaan, verschenen er motten om ons te helpen ze te sorteren.

Geïnterviewd door: Mira Suchodolska (PAP)

mir/ pl/