<![CDATA[ Nascer 20 vezes ]]>

"Vanaf nu", concludeerde Luís Montenegro aan het einde van zijn verdediging vorige week in het Parlement, "zal ik alleen nog reageren op degenen die net zo transparant zijn als ik". De zin, die de kroon vormt op een (ogenschijnlijk) uitputtende lijst van rustieke landerijen, adviesopdrachten, sentimentele erfenissen van voorouders en hoop die op nakomelingen is gesteld, doet denken aan een ander beroemd protest van persoonlijke integriteit, dat bijna 15 jaar geleden door Cavaco Silva werd gelanceerd : "Om eerlijker te zijn dan ik, moet je twee keer geboren worden".

Cavaco wilde destijds meer dan alleen legitieme kwesties oplossen over de gunsten die BPN hem had verleend, voordat deze in het gezicht (en de zakken) van de Portugezen zouden ontploffen. Protesteren tegen zijn eerlijkheid was de snelste manier om te voorkomen dat hij verantwoording moest afleggen voor de relaties die hij had met de bankier Oliveira e Costa, zijn voormalige staatssecretaris voor belastingzaken, die in die hoedanigheid belastingamnestie onderhandelde met verschillende grote zakenlieden in het regime – van wie sommigen al snel oprichters van de bank zouden worden.

Cavaco werd twee keer geboren. Montenegro kon overtuigender zijn. Niet alleen omdat wat er over zijn zaak bekend is oneindig veel minder schandalig is dan Cavaco's preferentiële aandelen of vriendelijke vastgoedruilen, maar ook omdat Montenegro werd opgeroepen om zichzelf te verdedigen in een motie van afkeuring die Chega presenteerde als een karakterwedstrijd – en iedereen kan een karakterwedstrijd tegen André Ventura winnen.

Met de verwerping – vanzelfsprekend, terecht en passend – van de motie van afkeuring was de zaak beslecht, maar het probleem was niet opgelost. Laten we eens naar casestudies kijken: wanneer Hernâni Dias tijdens zijn ambtsperiode een vastgoedbedrijf opricht, wekt hij de schijn dat hij wil profiteren van de wetgeving inzake onroerend goed die hij zelf aan het voorbereiden is. Er is sprake van een belangenconflict, want er is geen bewijs dat dit gebruik ooit heeft plaatsgevonden. Wanneer een premier een bedrijf leidt dat onroerend goed koopt en verkoopt – of, erger nog, vertrouwelijk advies geeft aan anonieme cliënten – bestaat de mogelijkheid dat particuliere bedrijven profiteren van publieke beslissingen en netwerken van contacten en invloed. Ook hier is er geen bewijs voor misbruik, maar de kans is groot.

Het gaat er niet om iemand te veroordelen voor misdaden die nog niet gepleegd zijn. Het gaat erom risico's te identificeren en deze te beperken of te elimineren, zodat ze zich niet meer voordoen. Dit is eigenlijk het enige voordeel van schijnbare en potentiële belangenconflicten ten opzichte van echte belangenconflicten: ze kunnen op tijd worden voorkomen. Als iemand er iets aan doet. In Portugal doet niemand dat. In het geval van Hernâni Dias ontkende de Entiteit voor Transparantie de beweringen van de voormalige overheidsfunctionaris. De organisatie liet weten dat hij geen enkele mening of advies had gegeven over hoe te voorkomen dat de bedrijven die hij had opgericht, hem in de problemen zouden brengen. Resultaat: ze veroorzaakten problemen.

We leven in een pervers systeem dat politici dwingt hun eigen belangenconflicten op te lossen, omdat niemand anders dat doet. Let wel: wanneer een politicus namens zichzelf moet beslissen, heeft hij te maken met een belangenconflict… in een belangenconflict! Zelfs als je de beste oplossing ter wereld toepast, is het nog steeds mogelijk dat een tegenstander je ervan beschuldigt jouw standpunt te misbruiken.

Laten we naar het punt gaan waar we nog maar halverwege zijn: we hebben transparantiemechanismen waarmee we problemen kunnen identificeren (ja, die hebben veel gebreken en een permanente verleiding om controle te saboteren). Maar als we ze eenmaal hebben geïdentificeerd, hebben we niemand die oplossingen kan aandragen, en die botsingen tussen publieke en private belangen kan voorkomen. We volgen de zaak van de week, die vervolgens wordt besproken aan de hand van de reductieve logica van de vraag of de betrokken persoon 'serieus' of oneerlijk is. Zolang we niet beseffen dat we gekwalificeerde instellingen nodig hebben, kunnen onze politici wel 20 keer geboren worden, maar deze bloeding zal niet stoppen.