Portugal, sinds 1128

De opkomst van Portugal als een onafhankelijk koninkrijk is een veelbesproken onderwerp in de geschiedenis van het Portugese schiereiland en heeft altijd aanleiding gegeven tot uiteenlopende interpretaties onder historici. In dit verband zullen we een kort overzicht geven van de historiografische interpretaties over de Slag bij São Mamede, die nauw aansluiten op de conferentie, onder de titel «De eerste Portugese middag» , gegeven door de illustere en overleden Prof. José Mattoso, in Guimarães, bij de Martins Sarmento Society, op 24 juni 1978, ter gelegenheid van de opening van de herdenkingen van de 850e verjaardag van de Slag bij São Mamede.

De Algemene Kroniek van 1344 beschouwt de Slag bij Ourique als het belangrijkste historische feit in de oorsprong van Portugal, vanwege de associatie met het moment waarop D. Afonso Henriques de titel van koning aannam. De kroniek van 1419 wijdde de legende van de goddelijke verschijning echter officieel aan D. Afonso Henriques, aan de vooravond van de slag, en schreef er een bovennatuurlijk karakter aan toe dat eeuwenlang in stand werd gehouden.

Zoals José Mattoso zei: “Het is geen verrassing dat, in een tijd waarin het nationale bewustzijn duidelijker werd, na de strijd voor onafhankelijkheid in 1385, deze gebeurtenis werd gekozen, en niet São Mamede, als symbool van nationaliteit. In feite was hij veel geschikter om het bovennatuurlijke te laten ingrijpen, omdat hij de strijd tussen het christendom en de islam op het spel zette en de koning een heilige missie gaf».

In de 17e eeuw besprak Frei António Brandão (lid III van de Lusitanische monarchie) de kwestie zorgvuldig en bracht de hypothese van Valdevez naar voren, maar hij concludeerde, zoals José Mattoso zei tijdens de eerder genoemde conferentie, dat: " de ware bakermat van de nationaliteit in Ourique lag, waar drie belangrijke gebeurtenissen plaatsvonden: de overwinning op de ware vijanden van de natie, goddelijke interventie en de uitroeping van de prins tot koning."

De eerste Portugese middag

Deze cisterciënzergeleerde bleef trouw aan de traditie en gaf deze, met de autoriteit die hem toekomt, de kracht om bijna tot op de dag van vandaag voort te bestaan. En zoals José Mattoso zei: «Pas met Alexandre Herculano beschouwde São Mamede zichzelf voor het eerst als de geboorteplaats van het Vaderland. In tegenstelling tot Brandão interpreteert hij de gebeurtenis niet als een simpele vervanging van de leider, maar als het resultaat van een collectieve actie, en dus als een feit zonder welke noch Valdevez noch Ourique mogelijk zouden zijn geweest».

Interessant is dat Prof. José Mattoso verwees niet naar andere historische feiten die dit potentieel zouden kunnen hebben, zoals bijvoorbeeld de Conferentie van Zamora van 5 oktober 1143 of de Bul Manifestis Probatum van 23 mei 1179. Naar onze mening was het stilzwijgen van de professor te wijten aan het feit dat hij de kernvraag van de Portugese geschiedschrijving, met betrekking tot de oorsprong van Portugal, beschouwde als "het achterhalen of onze autonomie te danken is aan de min of meer willekeurige beslissing van een paar individuen, of dat het de onweerstaanbare bloei is van een kracht die voortvloeit uit de sociale en culturele structuur van een grote menselijke groep, met wortels in de geografische omstandigheden zelf en in seculier gedrag".

“Slag bij S. Mamede – Eerste Portugese middag”, frescoschildering van Acácio Lino, in het Paleis van S. Bento – Vergadering van de Republiek.

Daarom concentreerde hij zich bij het schrijven van de pagina's van «A Primeira Tarde Portuguesa» op de oorsprong van de natie, en niet op de zoektocht naar de dag waarop Afonso Henriques de regering van Portugal op zich nam, als koning in zijn eigen recht, en zonder enige vorm van ondergeschiktheid, en het land omvormde tot een soevereine staat. Deze intuïtie van ons wordt bevestigd door de uitspraak die de professor op die conferentie deed, namelijk dat “in São Mamede… de levensvatbaarheid van de natie wordt aangetoond” ; en versterkt, voegen we nu toe, toen hij in een andere passage verwees naar de interventie, in de strijd, van een samenhangende sociale groep die “zijn kracht toonde tegenover machtige tegenstanders” en “zich duidelijker bewust werd van zijn capaciteit voor autonomie”.

Deze benadering van de oorsprong van Portugal is interessant en kan de manier zijn om de diepste sociale, culturele en politieke wortels te bereiken die het land dat we vandaag de dag zijn, kenmerken. De Portugese natie scheidde zich echter af van Galicië, terwijl het koninkrijk Portugal autonoom werd van León! Daarom is het zoeken naar de geboortedag van Portugal als natie als het betreden van een labyrint; Binnenkomen is gemakkelijk, maar de uitgang vinden is heel moeilijk!

Koninkrijk, staat en natie

Eigenlijk zijn de begrippen natie en staat, hoewel ze in de huidige communicatie vaak met elkaar worden verward, verschillend en niet identiek. Het ontstaan ​​van een koninkrijk is immers niet te vergelijken met de vorming van een natie. In tegenstelling tot wat er met naties gebeurt, kunnen staten tegenwoordig van de ene op de andere dag worden gevormd, als resultaat of als gevolg van een geïsoleerde daad. En om een ​​nog grotere reden was dit het geval in de middeleeuwen, aangezien, zoals José Mattoso zegt, “de monarchie werd uitgeoefend als een persoonlijk bezit; daarom kon de koning zijn staten onder zijn erfgenamen verdelen.” Zo verdeelde de koning van Leon, Ferdinand I (1016-1065), de grootvader van D. Teresa (ca. 1080-1130), zijn koninkrijk bij zijn dood. Hij liet zijn oudste zoon, Sancho II (1036-1072), het koninkrijk Castilië, Alfonso VI (1047-1109), het koninkrijk León en Garcia II (1042-1090), het koninkrijk Galicië na. Zoals u kunt zien, werden er in één koninkrijk drie mensen geboren, op één enkele dag, op 27 december 1065 (de waarschijnlijke datum van zijn dood). Een identieke verdeling vond plaats op bevel van Alfonso VII, die na zijn dood in 1157 het koninkrijk Castilië naliet aan zijn eerstgeborene Sancho III en het koninkrijk León aan zijn zoon Fernando II, schoonzoon van D. Afonso Henriques.

Portugal is waarschijnlijk een van de weinige landen ter wereld die zijn geboorte niet viert. Ik zou zelfs directer willen zeggen dat een groot deel van de Portugezen niet weet – en ook niet veel moeite doet om dat uit te zoeken – op welke dag en onder welke omstandigheden Portugal als soevereine staat ontstond. Daarom is onderzoek nodig dat zich richt op de oorsprong van de staat – en niet op de natie – bijvoorbeeld op basis van de verschillen en overeenkomsten tussen de Portugese en Spaanse geschiedschrijving met betrekking tot de historische feiten die hebben geleid tot de onafhankelijkheid van Portugal. Deze twijfel, die moderne politici in verlegenheid brengt wat betreft het vaststellen van een specifieke en vastgestelde datum voor de onafhankelijkheid van Portugal, is gebaseerd op het feit dat Portugal een natiestaat is en deze symbiose maakt het moeilijk om het geboortemoment van elk concept te begrijpen en te bepalen.

Het lijdt geen twijfel dat de gevolgen van de onafhankelijkheid van het graafschap Portucalense op verschillende manieren van invloed waren op de twee volkeren, de Portugezen en de Spanjaarden. We kunnen stellen dat, wat de Spaanse geschiedschrijving betreft, het vrijwel stilzwijgen over de onafhankelijkheid van Portugal ervoor zorgt dat dit niet op een positieve manier begrepen kan worden. Deze stilte, die ook van invloed was op het politieke proces dat in die historische periode gepaard ging met de ontmanteling van het koninkrijk Leon, biedt echter de mogelijkheid tot een brede reflectie over deze leemtes.

Onafhankelijkheid, wanneer?

De onafhankelijkheid van Portugal wordt door Spaanse auteurs “heel anders, of gewoon helemaal niet” behandeld, en niet alleen in het verleden. Belangrijke auteurs van vandaag de dag, en de Spaanse geschiedschrijving in het algemeen, hebben de neiging om namen uit de Portugese samenleving en politiek van die tijd te vermijden. Ze verdoezelen de omstandigheden of negeren ze gewoon, met minimale argumenten en details. Zoals Nelson Lombardi opmerkt, is er in de Spaanse geschiedschrijving sprake van “een werkelijk consistent gebrek aan aandacht voor de gebeurtenissen die het lot van het graafschap Portucalense betroffen” , waarbij niet verder wordt gegaan dan het vermelden van het huwelijk van D. Teresa met D. Henrique de Borgonha, en “soms enkele daden van Afonso Henriques.” Een dergelijke stilte “hindert de Portugese geschiedschrijving”, maar onthult aan Spaanse zijde nog grotere ongemakken, wellicht omdat het “een verbrokkeling van het grondgebied” inhoudt en de “nationale trots” aantast, vooral “met betrekking tot de keizerlijke periode” , aangezien Portugal “een obstakel werd voor de consolidatie en bevestiging van de effectieve macht van keizer Afonso VII”.

Het lijkt ons daarom interessant om de ‘stem van de stilte’ van de Spaanse historici in de discussie te betrekken en te proberen te verduidelijken hoe zij, in vergelijking met de Portugezen, de grondwet van het koninkrijk Portugal benaderen. Dit zou een van de doelstellingen moeten zijn die worden nagestreefd in het kader van de herdenkingen van de 900e verjaardag van de Slag bij São Mamede.

Zolang de mensheid onderworpen is aan de dictatuur van de tijd, zullen de geboorte- en sterfdata van een willekeurig persoon altijd deel uitmaken van zijn of haar identiteit. Daarom moet Portugal ook proberen een einde te maken aan de huidige controverse en er alles aan doen om een ​​datum vast te stellen waarop het land als onafhankelijke staat wordt geboren. Zo wordt de nationale opvatting over dit onderwerp gestandaardiseerd.

[De artikelen in de serie Portugal 900 jaar zijn een wekelijkse samenwerking van de Historische Vereniging van de Onafhankelijkheid van Portugal. De meningen van de auteurs vertegenwoordigen hun eigen standpunten.]