Burgers of figuranten?

Op 18 mei gaan de Portugezen weer naar de stembus. Maar meer dan het kiezen van afgevaardigden dwingt dit moment ons tot dieper nadenken: welke democratie hebben we en welke democratie willen we? Wij leven in een context van institutionele kwetsbaarheid, met aanhoudende politieke crises, groeiend wantrouwen jegens volksvertegenwoordigers en het onvermogen van partijen om duurzame bruggen te bouwen. Dit is niet alleen een crisis van bestuur. Het is vooral een crisis van de democratische cultuur.

De ontbinding van de Vergadering van de Republiek en de vervroegde parlementsverkiezingen luidden een nieuwe fase van onzekerheid in. Peilingen wijzen op een gefragmenteerd parlement, waarin geen duidelijke oplossingen voor stabiliteit zijn gevonden. Het risico dat de wetgevende macht te maken krijgt met een impasse en spanningen, is duidelijk zichtbaar tussen politieke blokken die weinig dialoog voeren en polariserende toespraken houden.

Wil democratie overleven, dan is het belangrijk dat iedereen, zowel gekozen bestuurders als kiezers, deze serieus neemt en bevordert. En hier is het noodzakelijk om de Portugese samenleving uit te dagen. Stemmen is niet voldoende. Het is nodig om te participeren, te eisen en te bouwen.

Het grootste gevaar voor de representatieve democratie is niet kritiek. Het is onverschilligheid. Wanneer burgers het openbare leven niet meer volgen, niet meer deelnemen aan het politieke debat en niet meer hun vertegenwoordigers controleren, ontstaat er ruimte voor demagogie, inertie en autoritarisme. Democratie is geen natuurlijke staat. Het is een constructie die voortdurende inspanning en waakzaamheid vereist.

Juist op dit punt krijgt de rol van de burger een wezenlijke centraliteit. Stemmen volgens je geweten is de eerste stap. Maar democratie eindigt niet bij de stembus. Het begint bij hen. En dit is terug te zien in de vraag naar transparantie, in de verdediging van de publieke ethiek, in maatschappelijke betrokkenheid en in geïnformeerde participatie. Alleen een kritische samenleving kan een volwassen democratisch regime in stand houden.

In plaats van te zoeken naar een magische oplossing bij de verkiezingen in mei, moeten we erkennen dat politieke stabiliteit niet alleen voortkomt uit verstandhouding tussen partijen. Het zal vooral voortkomen uit actief, bewust en aanwezig burgerschap. De kracht van democratische instellingen hangt af van de betrokkenheid van iedereen. Formele structuren kunnen dit niet garanderen als er geen maatschappelijke basis is die deze legitimeert.

Wij leven in een beslissende tijd. Een tijd waarin het vertrouwen in instituties hersteld moet worden. En dat kan alleen als burgers hun rol met moed en helderheid vervullen. De toekomst van de Portugese democratie ligt niet alleen in de handen van degenen die regeren. Het ligt vooral in de handen van degenen die het legitimeren door middel van participatie.

De democratie heeft ons nodig. Niet als toeschouwers, maar als hoofdrolspelers.