Gulbenkian onthult 160 werken via de 'magie van woorden' van Sheherazade

Dit is de nieuwe presentatie van de CAM-collectie van de Calouste Gulbenkian Foundation, die zaterdag voor het publiek wordt geopend, samen met een tentoonstelling van de Frans-Algerijnse kunstenaar Zineb Sedira en een project van kunstenaar Francisco Trêpa.

Tijdens een rondleiding voor journalisten kondigde Gulbenkian ook aan dat jongeren tot 18 jaar voortaan gratis toegang krijgen "om de interesse in kunst te stimuleren". De leeftijdsgrens voor gratis toegang tot het museum werd verhoogd van 12 jaar.

De tentoonstelling, getiteld 'Xerazade, de eindeloze collectie van het CAM', is samengesteld door Leonor Nazaré en is tot 20 september 2027 te zien in de Collectiegalerij. De tentoonstelling is geïnspireerd op het fictieve model van de Perzische sprookjes 'Duizend-en-één-nacht' en de mythische verteller Xerazade.

Álvaro Lapa, Maria Helena Vieira da Silva, Daniel Blaufuks, Paula Rego, Amadeo de Souza-Cardoso, Bernardo Marques, Julião Sarmento, Candido Portinari, Belén Uriel, Canto da Maya, Eduardo Nery, Fernando Lanhas, Ana Hatherly, Cruzeiro-Seixas en Carla Filipe zijn enkele van de kunstenaars die vertegenwoordigd zijn in deze selectie werken in formaten variërend van schilderkunst, sculptuur, fotografie, collage, installatie, film en boeken.

"De werken in de CAM-collectie hebben uiteraard niets te maken met de verhalen uit Duizend-en-één-nacht, maar Sheherazade inspireerde ons als fictief middel om een ​​structuur te creëren waarin het ene verhaal zich opent naar andere, op een vrijwel eindeloze manier", legde conservator Leonor Nazaré uit tijdens het bezoek.

CAM werd in 1983 opgericht en de collectie die sindsdien is opgebouwd, bestaat inmiddels uit ruim 12.000 werken van moderne en hedendaagse kunst. De nadruk ligt daarbij vooral op Portugese kunst uit de 20e en 21e eeuw. Daarnaast vormt het museum een ​​belangrijke kern van Britse kunst en andere werken van buitenlandse kunstenaars in verschillende media.

"Wat mij interesseerde was het verhalende model, ideaal voor het samenstellen van een tentoonstelling van een collectie die nooit zal eindigen, omdat er in de twee jaar van haar bestaan ​​steeds veranderingen zullen plaatsvinden, waaronder architectonische veranderingen", aldus de conservator, verwijzend naar de Perzische koningin die volgens de legende aan de dood ontsnapte door steeds maar weer een verhaal te vertellen.

Leonor Nazaré vatte de collectie als volgt samen: "Ongeveer 150 kunstenaars, in totaal ongeveer 160 werken, waarvan er acht zich buiten de galerie bevinden, vier kunstenaarsboeken uit de kunstbibliotheek en twee boeken uit de collectie van het Gulbenkian Museum, ongeveer 45 werken uit de eerste helft van de 20e eeuw en honderd uit de tweede helft, met 15 nieuwe werken, aanwinsten die voor het eerst werden tentoongesteld, en 57 levende kunstenaars die vertegenwoordigd zijn."

Om de geselecteerde werken op een 'leesbare' manier te presenteren, vond de curator '14 facetten die de gehele verzameling korte verhalen kenmerken' en, daarbinnen, 'drie belangrijke leidende principes' voor de betekenis van de opbouw van de tentoonstelling: 'De verleiding van woorden, taal en verhaal, een techniek die Sheherazade gebruikte, en vandaar het belang van de aanwezigheid van het boekobject; het intense werk van de strijd om te overleven, en een grote diversiteit aan werken, waaronder banale objecten en andere buitengewone.'

Voor het eerst is er een route met inleidende tekst voor kinderen over een aantal geselecteerde werken, gemarkeerd in de tentoonstelling.

In deze tentoonstelling kan het publiek van alles zien, van een nieuw sculpturaal werk in opdracht van kunstenaar Sara Bichão tot schilderijen van Maria Helena da Silva, zoals 'The Library on Fire' (1974), een portret van Fernando Pessoa gemaakt door Almada Negreiros (1964), een installatie van Fernanda Fragateiro getiteld '(Not) reading the landscape #2' (2010), of 'Open Scene' (1940), van António Dacosta.

Tot de nieuwe aanwinsten die nog nooit eerder zijn tentoongesteld, behoren een groot schilderij van de kunstenaar en singer-songwriter Manuel João Vieira getiteld 'De verzamelaar' (1989), van Júlio Pomar (1926-2018) 'Varina eet watermeloen' (1949) en 'Ana#2' (2024) van de kunstenaar Leonor Antunes.

Benjamin Weil benadrukte in zijn inleiding op het CAM-bezoek dat het nieuwe seizoen plaatsvindt "één jaar na de heropening na uitgebreide renovatiewerkzaamheden" en dat er een nieuwe, langlopende tentoonstelling wordt gepresenteerd in een modulair ontwerp van architect Rita Albergaria dat "een pad van ecologische duurzaamheid volgt, waardoor de tentoonstelling kan evolueren zonder dat er muren hoeven te worden vernieuwd."

Hij benadrukte ook de innovatie van het project dat CAM lanceert bij Espaço Engawa, dat zal functioneren als een "experimenteel laboratorium", waar tentoonstellingen zullen worden gepresenteerd en een werkruimte voor kunstenaars zal worden gecreëerd, die het publiek live kan komen bekijken.

De eerste tentoonstelling, die tot januari 2026 te zien is, is van Francisco Trêpa en bestaat uit een constellatie van keramische sculpturen. Het is het resultaat van een project dat begon met de observatie van de bugalhos in de CAM-tuin.

Deze tentoonstelling vindt plaats in het kader van Institution(ing)s, een Europees samenwerkingsproject dat medegefinancierd wordt door Creative Europe en gecoördineerd wordt door de Katholieke Universiteit van Portugal. Het project is tot 2028 gevestigd in de Engawa Space van het CAM, in een consortium waaraan ook zeven andere internationale instellingen deelnemen.

Op dezelfde dag opent CAM in Espaço Projeto een solotentoonstelling van Zineb Sedira, een Frans-Algerijnse kunstenaar die afwisselend in Parijs en Londen woont. Hij reflecteert op thema's als migratie, geschiedenis en de vooringenomenheid van verhalen, door middel van autobiografische vertellingen, fictie en documentaires.

De oorspronkelijke Engelse titel van de tentoonstelling, 'Standing Here Wondering Which Way to Go', is een citaat uit een lied dat de Afro-Amerikaanse gospelzangeres Marion Williams zong op het Pan-Afrikaanse Festival in Algiers in 1969. Deze periode interesseerde de kunstenaar bijzonder, vooral vanwege de bewegingen tegen racisme en kolonialisme.

"Al op jonge leeftijd was ik geïnteresseerd in het thema kunst als wapen van aanklacht en politieke en activistische strijd", aldus Sedira tijdens een bezoek aan de tentoonstelling. De tentoonstelling bestaat uit verschillende secties vol foto's, posters, collages en vinylplatenhoezen, waarop je de gezichten kunt zien van iconische figuren als Martin Luther King, Angela Davis en Victor Jara.

Dit project, samengesteld door Rita Fabiana, in opdracht van CAM, werd uitgevoerd in samenwerking met het cultureel centrum Jeu de Paume in Parijs, het Instituut voor Moderne Kunst van Valencia en het Bildmuseet van Umeå, Zweden, in coproductie met Tabakalera Centro Internacional de Cultura Contemporánea, San Sebastian, Spanje.

Lees ook: Armando Martins Museum wint Gulbenkian Vilalva Heritage Prize