Vijf belangrijke lessen uit de Duitse verkiezingen

De conservatieven van Friedrich Merz hebben gewonnen, maar de Duitse verkiezingen van 2025 hebben een aantal belangrijke en fascinerende verhalen opgeleverd die laten zien dat het land in beweging is.

Alternative für Deutschland, of AfD, heeft haar aanhang in slechts vier jaar tijd verdubbeld tot 20,8% en is vanuit haar aanhang in het oosten uitgegroeid tot de op één na grootste politieke partij in het parlement.

Ondertussen presteerde de SPD van aftredend bondskanselier Olaf Scholz het slechtst in decennia, met slechts 16,4% van de stemmen.

Hier zijn vijf belangrijke punten.

Kijk naar een kaart met verkiezingsuitslagen in Duitsland en je waant je bijna terug in de tijd, naar de Koude Oorlog, toen een ijzeren gordijn het communistische Oost-Duitsland scheidde van het westen.

In het oosten is het een strook AfD lichtblauw, afgezien van gebieden als Berlijn en de helft van Leipzig. In het westen is de overgrote meerderheid conservatief zwart geworden, vooral in Beieren waar Merz' conservatieve zusterpartij, de CSU, het landschap domineert.

Maar de AfD breidt zich ook in het westen uit en de politieke loyaliteit aan de oude gevestigde partijen is verdwenen.

De belangrijkste boodschap is "remigratie", wat het definieert als het deporteren van migranten die misdaden hebben gepleegd. Maar de term kan ook verwijzen naar de massale deportatie van migranten en hun nakomelingen.

De AfD wil dat er gestemd wordt over het verlaten van de EU als het de partij niet kan hervormen, maatregelen tegen klimaatverandering niet kan afschaffen, kerncentrales kan bouwen, gasleidingen kan herstellen en de betrekkingen met Rusland kan herstellen.

Voor een op de vijf Duitsers is het inmiddels genormaliseerd. "Het zijn gewoon normale mensen", zei een jongeman van immigrantenafkomst in Duisburg, een stad in het oude industriële hart van West-Duitsland.

Hoewel de AfD op de tweede plaats eindigde, mag ze geen deel uitmaken van de volgende regering vanwege een 'firewall' - of Brandmauer - die wordt beheerd door de grootste Duitse partijen. Deze partijen werken sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet samen met welke partij dan ook die als extremistisch wordt beschouwd.

De leider van de AfD, Alice Weidel, benadrukt dat het een libertaire, conservatieve beweging is, niet racistisch. De grote toename in publieke steun viel samen met een reeks dodelijke aanslagen in de afgelopen negen maanden, allemaal naar verluidt door immigranten.

De AfD heeft een zeer controversieel beleid omarmd dat "remigratie" heet, wat zij definieert als het deporteren van migranten die misdaden hebben gepleegd. Maar de term kan ook verwijzen naar de massale deportatie van migranten en hun nakomelingen.

In mei 2024 verwierp een Duitse rechtbank echter een beroep van de AfD tegen een uitspraak waarin de organisatie werd geclassificeerd als een vermoedelijke extreemrechtse organisatie. Rechters oordeelden dat de AfD "standpunten had die de democratische orde in diskrediet brachten en onverenigbaar waren met het beginsel van democratie".

In drie Duitse deelstaten in het oosten - Thüringen, Saksen-Anhalt en Saksen - heeft de binnenlandse inlichtingendienst de AfD als extreemrechts bestempeld.

Een leidende AfD-figuur in Thüringen, Björn Höcke, is tweemaal veroordeeld voor het gebruik van de verboden nazi-slogan ‘Alles für Deutschland’ – alles voor Duitsland. Aanhangers van Alice Weidel hebben tijdens de verkiezingscampagne haar naam gezongen, waarbij ze de uitdrukking "Alice für Deutschland" gebruikten.

Sinds 1987 is de opkomst bij Duitse verkiezingen niet zo hoog geweest als 82,5%. En dat was drie jaar vóór de hereniging van oost en west.

Vier jaar geleden was dat nog 76,6%.

Simpel gezegd: meer dan vier op de vijf van de 59,2 miljoen kiezers in Duitsland kwamen opdagen.

Het weerspiegelt hoe energiek Duitsers zijn door deze verkiezingen, die op een cruciaal moment voor hun land komen. Er waren negen tv-debatten in het laatste deel van de campagne, maar dat weerspiegelde de brede interesse van het publiek.

De driepartijenregering van de aftredende bondskanselier Olaf Scholz viel eind vorig jaar uit elkaar en binnen 24 uur na de verkiezingen van zondag lieten alle drie de leiders weten dat ze zich terugtrekken uit de politieke frontlinie.

De leider van de economische liberalen, de FDP, was de eerste. Christian Lindner leidt zijn partij al 11 jaar. Maar het lukte hem niet om parlementsleden te laten kiezen en Lindner heeft gezegd dat hij na 25 jaar de politiek verlaat.

Het was Lindners weigering om compromissen te sluiten over de schuldenregels die eerst de regering ten val bracht en vervolgens zijn partij de afgrond in stuurde.

Hoewel Scholz tot de vorming van de volgende regering bondskanselier blijft, zal hij niet deelnemen aan de coalitieonderhandelingen en zal hij de frontlinie van de politiek verlaten.

Ook GroenLinks-vicekanselier Robert Habeck stapt uit de politiek nadat zijn partij bij de verkiezingen onder de 12% is gezakt.

Tot een paar weken geleden leek de Linkse Partij ten dode opgeschreven, toen een van haar kopstukken, Sahra Wagenknecht, vertrok en samen met acht andere parlementsleden haar eigen, meer populistische partij oprichtte.

Wagenknechts populariteit als leider van haar BSW-partij steeg een tijdje, maar zakte uiteindelijk net onder de kiesdrempel van 5% voor een zetel in het parlement.

Voor links ( Die Linke ) lag het verhaal heel anders. Zij herrezen uit de dood met een inspirerende campagne op sociale media.

Heidi Reichinnek, Die Linke's co-voorzitter, ging viraal nadat ze een toespraak hield waarin ze de firewall enthousiast verdedigde tegen de AfD. Ze heeft nu 580.000 volgers op TikTok en haar bericht is zeven miljoen keer bekeken.

Haar partij behaalde iets minder dan 9% van de stemmen.

Volgens peilingen van ARD TV zorgden de virale video's van Die Linke ervoor dat ze een kwart van de stemmen binnenhaalden in de 18-24-verkiezingen. De AfD zat daar niet ver achter met 21%.

Alice Weidel was de grootste hit op social media tijdens de verkiezingen, zelfs groter dan Heidi Reichinnek. Ze heeft meer dan 935.000 volgers op TikTok.

Bij de 35-plussers waren het de christendemocraten die wonnen, en wel meer mannen dan vrouwen.