Kiedy Graham Greene szukał spokoju w galicyjskim klasztorze

Przemierzając drogi Orense za kierownicą Renault 4 w towarzystwie przyjaciela, księdza Leopolda Durána , Graham Greene musiał wspominać życie pełne zatracenia, które zostawiał za sobą. Był rok 1976, a w klasztorze Oseira czekała na niego cisza zamiast zgiełku ukochanego Sajgonu; kontemplacja zamiast rozpusty jego szalonych dni; i szansa na odkupienie po dekadach uzależnienia i drodze ku samozniszczeniu.

Pokój nr 14 w klasztorze, w którym mieszkał Greene, został odnowiony, ale nadal można sobie wyobrazić autora „Potęgi i chwały” siedzącego przy biurku, realizującego swoją maksymę pisania 500 słów dziennie . Ani jednego więcej. Ani jednego mniej. Brytyjski pisarz przybył do Hiszpanii okrzyknięty najsłynniejszym żyjącym pisarzem na świecie . Jego książki zostały zekranizowane przez najwybitniejszych reżyserów swoich czasów , po tym jak zyskały podwójne uznanie zarówno publiczności, jak i krytyków.

A jednak jego największą zasługą było coś jeszcze: przeżycie samego siebie.

Greene nigdy nie darzył go szczególnym szacunkiem. W młodości kilkakrotnie próbował popełnić samobójstwo i grał w rosyjską ruletkę, nie mogąc cieszyć się życiem bez ryzyka „całkowitej jego utraty”. Cierpiał na chorobę afektywną dwubiegunową i maniakalno-depresyjną, co zniszczyło jego relacje z przyjaciółmi, rodziną i kochankami . Ucieczka od samego siebie zaprowadziła go do częstych domów publicznych w Afryce, Azji i Europie – prowadził listę 47 ulubionych londyńskich prostytutek – oraz do melin opiumowych na Wschodzie, gdzie mógł palić nawet osiem fajek dziennie. Oprócz niewierności, sięgał również po alkohol i wszelkie narkotyki, które przenosiły go w miejsca spokojniejsze niż jego udręczone wnętrze.

To oderwanie od życia uczyniło Greene'a idealnym do dwóch prac, które wykonywał, zanim został odnoszącym sukcesy pisarzem: korespondentem „The Times” i „Le Figaro” oraz szpiegiem, służąc dla MI6, brytyjskiej służby wywiadowczej. Niezdolny do spędzania zbyt wiele czasu w tym samym miejscu lub z tą samą osobą, przyznał, że był okropnym mężem i nieprzewidywalnym towarzyszem podróży. „Życie jest mieszanką pożądania i oporu” – powiedział. I w jego przypadku szala zawsze przechylała się na korzyść pożądania. W Sajgonie, mieście, które stało się jego najtrwalszą miłością, gubi się wśród chmur opium, egzotycznych tancerek , konfliktów geopolitycznych i emigrantów poszukujących drugiej szansy. Przedstawia to wszystko w Niewzruszony Amerykanin , jego wielka powieść o Indochinach. To właśnie na krańcach ludzkiej kondycji, kwestionując jej granice, odnalazł literacką inspirację, która doprowadziła go do napisania jego największych dzieł.

Kiedy pisarz przybył do Oseiry, jego wewnętrzne demony zaczęły ustępować. Skończył 70 lat i podróżował po Hiszpanii pod przewodnictwem Leopolda Durána, swojego przyjaciela i bliskiego powiernika z późniejszych lat. Ksiądz był człowiekiem wykształconym, posiadał doktorat z teologii z Angelicum w Rzymie, doktorat z literatury angielskiej z King’s College w Londynie oraz doktorat z filozofii i literatury z Uniwersytetu Complutense w Madrycie. Poznali się w sierpniu 1975 roku, po tym, jak Greene zainteresował się rozprawą doktorską księdza na temat kapłaństwa w pismach Grahama Greene’a. Rok później wyruszyli z Madrytu w pierwszą z piętnastu podróży po Hiszpanii i Portugalii.

Oseira to jeden z pierwszych przystanków, a po spędzeniu kilku dni w gospodzie Greene opisuje to doświadczenie w księdze pamiątkowej: „Bardzo dziękuję za tę chwilę spokoju i ciszy. Proszę, módlcie się za mnie”. Przyzwyczajony do odgłosu kul w Indochinach, niemożliwych podróży przez afrykańskie pustynie i szalonych przygód w południowoamerykańskich dżunglach, po dekadach ucieczki od samego siebie, w końcu odnajduje spokój ducha, który znajdował tylko w pisaniu. „Jak” – pytał siebie lata wcześniej – „ci, którzy nie piszą, nie malują ani nie komponują, uciekają od szaleństwa, melancholii, strachu… wrodzonych w naturze ludzkiej?”

Podróże w towarzystwie Durána zainspirowały Greene’a do napisania Monsignor Kichot , w którym opisane są m.in. jego przystanki w winnicy As Regadas (Beade), zanurzenie się w uroczystościach ku czci Matki Boskiej z Mouriscados (Avión) czy też przerwy w klasztorze Oseira , gdzie jej obecność jest nadal odczuwalna w jego murach.

Kiedy dociera do Oseiry, jego wewnętrzne demony zaczynają ustępować. Skończył 70 lat i podróżuje po Hiszpanii pod przewodnictwem Leopolda Durána.

„Niektórzy goście proszą o pokój Greene’a” – mówi César Mañueco , 37-letni mnich, który przybył z Palencji dekadę temu, zdecydowany zostać tu do końca życia. „Najtrudniejsze jest życie z samym sobą , w samotności” – mówi, oprowadzając gości przez ich dobrowolne odosobnienie. Greene dostrzegł niewidzialną i głęboką nagrodę w wyborze mnichów, by żyć w izolacji i kontemplacji. „Samotność to cena, jaką płaci się za wolność” – powiedział.

Opowieści brytyjskiego pisarza w Oseirze były przekazywane z pokolenia na pokolenie mnichów, blaknąc z czasem . Dla młodszych mnichów, takich jak Mañueco, Greene jest odległą obecnością, wspominaną, gdy przechodzi się obok pokoju nr 14, w którym mieszkał, gdy pokazuje turystom pokój Grahama Greene'a, którego ściany zdobią fotografie z jego wizyt, lub gdy wchodzi się do Biblioteki Monumentalnej, nad którą wisi wizerunek autora. Łatwo wyobrazić go sobie, z jego brytyjską flegmą, siedzącego w tym pokoju, przebitego światłem reflektorów wpadających przez okna, i otoczonego zapachem starych książek, który wciąż unosi się w tym miejscu.

Przez osiem wieków swojej historii Oseira była schronieniem dla mnichów, sierocińcem, więzieniem, a obecnie obowiązkowym punktem zwiedzania dla każdego, kto przybywa do Ourense . Cysterska budowla stoi tu jako symbol odporności po przezwyciężeniu ludzkiej chciwości, pożarów, oblężeń, opuszczenia i odbudowy, w próbie odrodzenia się z popiołów, co przypomina życie Grahama Greene'a. Choć odnalezienie się zajęło im trochę czasu, autor i klasztor byli dla siebie stworzeni.

W książce „Monsignor Quixote” Greene opisuje klasztor jako „dom w ruinach minionej cywilizacji”.

W książce Monsignor Quixote , opublikowanej w 1982 roku, sześć lat po swojej pierwszej wizycie, Greene opisuje klasztor jako „dom w ruinach minionej cywilizacji”. Powrócił tam jakiś czas później, aby nakręcić filmową wersję książki , wraz ze swoim nieodłącznym księdzem z Orense. „Oseira żył w jego duszy aż do śmierci” – napisał Leopoldo Durán w… Graham Greene, przyjaciel i brat (1996), w którym ukazał nietypową przyjaźń księdza i pisarza.

Greene spędził ostatnie lata życia w skromnym mieszkaniu w Antibes , nad francuskim wybrzeżem Morza Śródziemnego, pisząc 500 słów dziennie. Ani jednego więcej. Ani jednego mniej. Porzuciwszy dni pełne przygód i szaleństwa, poświęcił się pisaniu drugiego tomu swojej autobiografii, w której w pierwszym zdaniu podsumował swoje życie: „Jaka długa to była droga”. 3 kwietnia 1991 roku, na łożu śmierci, odwiedził go nierozłączny Leopoldo Durán, który udzielił mu ostatniego namaszczenia.

Greene pożegnał się w otoczeniu spokoju , którego za życia mógł zaznać jedynie w klasztorze Oseira .

**Fragment książki „Ourense, bardzo blisko”, wydanej przez Moncho Conde Corbala dla Ediciones El Cercano we współpracy z Radą Prowincji Ourense.