Nauczycielka pisarstwa: Clara Obligado dzieli się kluczami do swojego legendarnego warsztatu pisarskiego

– Niektórzy twierdzą, że nie da się nauczyć pisania literatury. Od prawie 50 lat koordynujesz warsztaty kreatywnego pisania w Madrycie. Czy da się nauczyć pisać?

Moja córka, Camila, zebrała całe archiwum warsztatów od samego początku i analizuje je w ramach pracy magisterskiej, która pokazuje, jak warsztaty pisarskie dotarły do Europy za pośrednictwem licznych uchodźców, z Argentyny i innych miejsc. Mówimy o pracach z lat 80., kiedy to przekonanie podzielali ludzie o ugruntowanej pozycji, zazwyczaj z bardzo patriarchalnej kultury (trzeba to przyznać), którzy wierzyli, że pisania nie da się nauczyć. Pamiętam pisarza z tamtych lat, który powiedział mi: „Nie wierzę w warsztaty”. Odpowiedziałem: „Słuchaj, to nie jest kwestia wiary. Skoro mamy wierzyć, to ja też nie wierzę w prawo, a ty jesteś prawnikiem i uważam, że to, co może zrobić prawnik, jest o wiele bardziej szkodliwe, podczas gdy literatura nigdy cię nie skrzywdzi”. Toczyłem więc tę debatę do znudzenia: Czy pisania można się nauczyć? Czy pisarze rodzą się, czy stają się? Nadszedł czas, kiedy zacząłem mówić: „Wszyscy pisarze się rodzą; oczywiście, pisarze się rodzą. Zobaczymy, jak to się robi później”. Uważam swoją pracę za przywilej. To prawda, że w tej chwili i z wielu powodów mogłabym poświęcić się wyłącznie pisaniu. Ale nie zrobię tego, nawet gdybym była szalona. Moje życie to to, co dzieje się przy stole, rozmawiając o literaturze z ludźmi, których naprawdę lubię. Teraz warsztaty składają się z różnych grup prowadzonych przez Camilę Paz, Valerię Correę Fiz, Javiera Moralesa i Nurię Barrios. Każdego roku wybieramy temat i każda klasa nad nim pracuje, choć każdy robi to według własnego uznania. W przyszłym roku porozmawiamy o przyjaźni.

– Kiedy pod koniec lat 70. zaczynał Pan prowadzić warsztaty, czy miał Pan jakieś doświadczenie w tym zakresie z Argentyny, czy też wymyślił Pan jakąś metodę?

– Człowiek wymyśla i nie wymyśla. Przywiozłem stąd Paulo Freire. Nie tylko dzięki lekturze jego dzieł, ale także dzięki nauce czytania i pisania nauczyłem się uczyć. Poza tym mam powołanie do nauczania, podobnie jak cała moja rodzina: uczył mój dziadek, uczył mój wujek, uczyła moja siostra, uczy mój siostrzeniec. To coś, w czym jesteśmy dobrzy, ale mówię o nauczaniu w sensie prowadzenia rozmów, a nie pouczania, a Paulo Freire to nie Sarmiento. Z tym doświadczeniem, które głęboko mnie ukształtowało, zacząłem w Madrycie. Ale, jak zawsze powtarzam, nie przyjechałem z biznesplanem. To po prostu się stało.

– Jak zostałaś nauczycielką pisania, którą jesteś dzisiaj?

Nie wiem, czy jestem mistrzem. Zawsze uważam się za baskijskiego pelotystę. Ludzie rzucają piłkę, a ja ją odbijam. Jestem w tym bardzo dobry. Być może to moja skuteczność: potrafię bardzo szybko odpowiadać. Z drugiej strony, głęboko wierzę w debatę. Wierzę, że to, co może nas uratować, to umiejętność mówienia, czasem dość stanowczo, dość wymagająco, o moim własnym charakterze, co może być autorytarne. Dlatego w każdej grupie pracujemy w oparciu o debatę. Każdy myśli, co chce, ale wszyscy się szanujemy. Literatura jest również punktem spotkań, a słowa mostem. Od Freire'a czerpię ideę, że słowa mogą nas zmienić.

– Jeśli siłą napędową pracy grupy jest debata, jakie jest uzasadnienie tej debaty? Czy wszystkie opinie są zawsze pomocne dla czytelnika tekstu?

– Pracuję z osobami na poziomie średnio zaawansowanym i zaawansowanym, co oznacza, że pracuję nad projektami książkowymi. Pierwszą rzeczą jest rozmowa z każdym, kto zgłasza się na warsztaty, i tworzę grupy z osobami, które z jakiegoś powodu moim zdaniem mogłyby dobrze współpracować ze mną lub z jednym z innych prowadzących warsztaty. Nigdy nie podejmuję się osób, które chcą ze mną pracować, jeśli uważam, że nie powinny. Ponieważ relacja jest jak małżeństwo, a ja nie żenię się z każdym. Dla mnie zagłębianie się w czyjś tekst to ważna praca, balansująca na granicy przyjaźni. To byłby więc pierwszy krok – selekcja. Następnie, na zajęciach, mamy system, który dobrze działa. Ludzie przynoszą teksty. Czasami reagują na coś, co proponuję, ale zawsze mówię im, że posłuszeństwo nie jest cnotą literacką. Wszyscy czytają to na głos, a ja proszę o informację zwrotną. Wszyscy? Nie. Wiem, kto potrafi dobrze zareagować. Generalnie opinie nie są zbieżne we wszystkich kwestiach, ale wykazują pewien wspólny objaw. Na koniec otwieram dyskusję na wypadek, gdyby ktoś chciał coś powiedzieć, ale bardzo szybko go ucinam, jeśli widzę, że nic nie wnosi. Dlatego radzę autorowi, żeby, jeśli trzy osoby coś powiedzą, się zastanowił. Ja również zapisuję ich wypowiedzi i daję im feedback. Ale ten feedback nie podlega dyskusji. Absolutnie nie. Możesz oczywiście zrobić, co chcesz. Możesz go przepisać, wyrzucić do kosza albo powiedzieć, że moja opinia jest bardzo zła.