Nocny transport na żądanie i monitoring dronami. GZM nie oszczędza

• - Inteligentne miasta to takie, które wykorzystują nowoczesne technologie, zwłaszcza cyfrowe, do poprawy jakości życia mieszkańców - przekonuje przewodniczący Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Kazimierz Karolczak.
• GZM ma największą wypożyczalnię rozwerów Metrorower w Polsce oraz trzecią co do wielkości w Europie.
• W duchu smart city GZM prowadzi pilotaż z wykorzystaniem dronów i podczerwieni do mapowania miejsc o dużym zanieczyszczeniu.

W nowoczesnym świecie do poprawy jakości życia mieszkańców konieczne są nowoczesne rozwiązania. Przewodniczący Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Kazimierz Karolczak przekonuje w rozmowie z Portalem Samorządowym, że ekologiczne i innowacyjne rozwiązania w gminach już nie są mglistą pieśnią przyszłości, a koniecznością teraźniejszości.

Chciałabym, żebyśmy porozmawiali w kontekście smart city - które z wdrożonych dotąd przez GZM rozwiązań można uznać za kluczowe „smart” inwestycje?

Kazimierz Karolczak, przewodniczący Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii: - Wychodzimy z założenia, że inteligentne miasta to takie, które wykorzystują nowoczesne technologie, zwłaszcza cyfrowe, do poprawy jakości życia mieszkańców. Oczywiście po drodze mamy jeszcze implementację tych rozwiązań w miejskiej infrastrukturze, w usługach publicznych czy w monitoringu środowiska, ale to Ci ostateczni odbiorcy tych rozwiązań są dla nas najważniejsi.

Za przykład działań z katalogu Smart City można uznać szereg rozwiązań, które zastosowaliśmy w transporcie publicznym - integracja transportu, gdzie na jednym bilecie w sieci Transport GZM, kupionym w aplikacji, możemy korzystać z autobusów, trolejbusów, tramwajów, pociągów regionalnych i Metroroweru. Dzięki zastosowanej w niej opcji Start/Stop system sam dba, by pasażer korzystając z komunikacji publicznej, kilka razy nie zapłacił więcej niż równowartość biletu dziennego. Opcja ta pozwala również na rozliczanie krótkich przejazdów za symboliczne opłaty.

Jako jedyni w Polsce w sieci transportu publicznego mamy Metrorower - miejską wypożyczalnię rowerów o dużej skali. Z 7000 rowerów trzeciej generacji i ponad 900 stacjami wypożyczania to system największy w Polsce i trzeci w Europie. Pasażerowie posiadający w systemie Transport GZM mogą, dzięki integracji systemów, korzystać z rowerów przez godzinę dziennie bez dodatkowych opłat.

Rozwiązania „smart” to także udostępnianie danych. Dzięki dofinansowaniu w ramach Rządowego Funduszu Polski Ład realizujemy we współpracy z Ministerstwem Cyfryzacji projekt Otwarte Dane GZM. W jego ramach udostępniamy wysokiej jakości dane publiczne, tworząc przestrzeń dla ich wykorzystania w postaci innowacyjnych rozwiązań, a także przy budowie atrakcyjnej oferty dla inwestorów i mieszkańców. Generalnie temat udostępniania danych jest dla nas bardzo istotny.

O udostępnianiu danych jeszcze porozmawiamy, proszę natomiast powiedzieć, jakie technologie czy innowacje są obecnie w fazie testów lub pilotażu w ramach metropolii?

- Jednym z najbardziej zaawansowanych i innowacyjnych obszarów, który obecnie testujemy w Metropolii, są bezzałogowe statki powietrzne, czyli drony. Od kilku lat konsekwentnie rozwijamy ekosystem miejskich usług dronowych - od planowania przestrzeni i zasad ich bezpiecznego wykorzystania aż po rzeczywiste demonstracje zastosowań w zadaniach gmin.

Od 2022 roku współpracujemy z Politechniką Śląską na specjalnie wyznaczonym obszarze testowym, który obejmuje miasto Gliwice oraz gminy Pilchowice i Sośnicowice. Został on wyposażony w infrastrukturę stworzoną w ramach konkursu „3 Obszary”, realizowanego przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej. To bezpieczna przestrzeń, w której można testować nowoczesne technologie BSP.

Obecnie prowadzimy cykl demonstracji, mający zbliżyć potrzeby gmin do możliwości, jakie dają drony. Rozpoczęliśmy go od monitoringu środowiska - na podstawie zgłoszeń z gmin wytypowano miejsca wymagające oblotu, często trudno dostępne. Wykorzystaliśmy kamery RGB i termowizyjne, które posłużyły do tworzenia ortofotomap i identyfikacji źródeł zanieczyszczeń. Loty prowadzono również nocą, co pozwoliło lepiej uchwycić różnice termiczne. Jesienią planowane są kolejne scenariusze.

Równolegle, we współpracy z Katowicami, Tychami, Bytomiem, Zabrzem i Politechniką Śląską, uczestniczymy w projekcie PAŻP w ramach KPO, którego celem jest rozwój infrastruktury i systemów zarządzania ruchem BSP. Dzięki temu możliwe będzie prowadzenie lotów - także poza zasięgiem wzroku - szybko, bezpiecznie i z korzyścią dla miast i mieszkańców.

Które technologie są w kręgu zainteresowania metropolii jako potencjalne narzędzia transformacji miejskiej?

- W kręgu zainteresowania Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii znajdują się przede wszystkim technologie, które mają realny wpływ na poprawę funkcjonowania miast i jakość życia mieszkańców. Poza wspomnianymi systemami bezzałogowymi, są to szczególnie sztuczna inteligencja (AI) i Internet Rzeczy (IoT).

AI postrzegamy jako fundament transformacji cyfrowej miast i kluczowy element rozwoju naszej gospodarki. Aktualnie bierzemy udział w konsultacjach dokumentu strategicznego, jakim jest „Polityka rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce do 2030 roku”. Rozmawiamy z Ministerstwem Cyfryzacji, aby uznało GZM jako jeden z kluczowych krajowych ośrodków rozwoju i wdrażania technologii AI, budujemy również zaplecze eksperckie oraz partnerskie do realizacji tej ambicji. Jestem przekonany, że nasz potencjał naukowy i badawczy, już dostępna oraz planowana infrastruktura w pełni uprawniają do uznania nas za jeden z tych ośrodków.

Drugą kluczową technologią jest Internet Rzeczy, który rozumiemy jako infrastrukturę sensoryczną umożliwiającą pozyskiwanie danych środowiskowych, transportowych i infrastrukturalnych w czasie rzeczywistym. IoT stanowi podstawę projektów, takich jak Dynamiczna Informacja Pasażerska, która jest elementem systemu Transport GZM, monitorowanie jakości powietrza czy inteligentne zarządzanie oświetleniem i zużyciem energii.

Technologie te - choć różne w charakterze - łączy potencjał do zintegrowanego i systemowego wsparcia zarządzania metropolią. To one będą w nadchodzących latach decydować o efektywności miast, ich atrakcyjności inwestycyjnej oraz zdolności do szybkiego reagowania na wyzwania społeczne, środowiskowe i gospodarcze.

W jakim kierunku rozwijają państwo ideę „smart mobility”?

- Wspominałem już o tym, że jako pierwsi zintegrowaliśmy system roweru miejskiego z transportem publicznym. Na jednym bilecie w ofercie Transport GZM możemy korzystać nie tylko z transportu zbiorowego, ale także Metroroweru. Rozwijając usługi transportowe, jesteśmy cały czas otwarci na współpracę z różnymi podmiotami. To dzięki naszej współpracy z Polregio i Kolejami Śląskimi system Transport GZM obejmuje również kolej regionalną.

Nowym rozwiązaniem, które ostatnio pojawiło się w naszym systemie, jest możliwość korzystania w ramach naszych biletów z nocnego transportu na żądanie w Sosnowcu. Pasażerowie mogą zamawiać go przez aplikację pomiędzy godziną 23:00 a 5:00 rano. Traktujemy to jako pilotaż. Usługa ta jest realizowana przez podmiot zewnętrzny, ale gdy tylko pojawił się pomysł zintegrowania tej usługi z publicznym transportem organizowanym przez GZM, postanowiliśmy również dać temu szansę. Jesteśmy także otwarci na wdrożenie podobnych usług w innych miastach.

Czy planowane jest wdrożenie inteligentnych przystanków, tablic informacyjnych, systemu dynamicznej informacji pasażerskiej w mniejszych gminach?

- Projekt montażu tablic w ramach projektu SDIP II realizowany był przez kilka lat i osiągnął docelową liczbę 542 tablic. Są one zlokalizowane na terenie 34 gmin. Natomiast warto pamiętać o wirtualnej tablicy SDIP, która funkcjonuje zarówno w aplikacji Transport GZM, jak i za pośrednictwem przeglądarki internetowej, gdzie każdy może sprawdzić, za ile minut przyjedzie najbliższy autobus, tramwaj lub trolejbus wybranej linii na konkretny przystanek.

Myślimy o zastosowaniu na przystankach komunikacji miejskiej e-papieru jako nośnika informacji. Nie zastąpią one tradycyjnych rozkładów, ale mogą działać jako tablice SDIP, zasilane bateriami lub panelami solarnymi. Na początek chcielibyśmy to sprawdzić pilotażowo. To nowoczesne rozwiązanie, które pozwala na wyświetlanie dynamicznej informacji o odjazdach pojazdów, a także komunikatów specjalnych, takich jak informacje o utrudnieniach w ruchu.

Jakie plany ma GZM w zakresie elektromobilności i stacji ładowania - zarówno dla komunikacji publicznej, jak i prywatnej?

- W odniesieniu do prywatnych użytkowników, opracowaliśmy mapę stacji ładowania pojazdów elektrycznych, która jest dostępna na stronie InfoGZM i stale aktualizowana. To jedna z wielu map dostępna zresztą w naszym portalu InfoGZM, który służy nam do prezentowania danych.

W kwestii komunikacji publicznej mamy zdecydowanie większe możliwości i stale inwestujemy w rozwój elektrycznego taboru autobusowego wraz z infrastrukturą ładowania. W ostatnim czasie pozyskaliśmy ponad 56 mln zł z funduszy UE na rozwój nowoczesnej mobilności.

Projekt zakłada m.in. zakup 8 nowych autobusów o napędzie elektrycznym oraz 4 dwustanowiskowych ładowarek typu plug-in. Wcześniej w ramach programu Hydrogen GZM zakupiliśmy 8 autobusów napędzanych ogniwem wodorowym oraz 18 autobusów elektrycznych i 9 dwustanowiskowych ładowarek typu plug-in, na co otrzymaliśmy 91 mln zł dofinansowania w ramach Krajowego Planu Odbudowy. W czerwcu rozstrzygnęliśmy także przetarg na zakup 31 autobusów wraz z infrastrukturą ładowania, w ramach projektu Zielony Transport GZM.

Jak widać, sięgamy po wszelkie możliwe środki, które pozwalają nam na zakup zeroemisyjnych pojazdów.

Proszę opowiedzieć, jak dotychczas sprawdza się Open Data? W niektórych miastach dochodziło do nadużyć po udostępnieniu danych, a jak to wygląda w GZM?

- W erze nowoczesnych miast, transparentność i otwarcie na obywateli są bardzo ważne. Dlatego w ramach niemal dwuletniego projektu, realizowanego wspólnie z PwC Polska i finansowanego z Rządowego Programu Polski Ład, zidentyfikowaliśmy ponad 1700 zbiorów danych. Z tej puli 446 udostępniliśmy na portalu Otwarte Dane GZM, a większość z nich aktualizuje się już automatycznie. Nie dotarły do nas żadne informacje o związanych z tym nadużyciach. Wręcz przeciwnie - co chwilę otrzymujemy sygnały, jak ważne i potrzebne to działanie.

Administracja samorządowa każdego dnia gromadzi ogromne ilości informacji dotyczących kluczowych obszarów życia mieszkańców - takich jak edukacja, ekologia, dostęp do kultury, transport publiczny czy planowanie przestrzenne. Odpowiednio wykorzystane i połączone, mogą one stanowić cenne źródło wiedzy, wspierające trafniejsze decyzje w zakresie świadczenia usług publicznych. Na ich podstawie przedsiębiorcy oraz organizacje pozarządowe są w stanie tworzyć narzędzia do monitorowania jakości tych usług, a także rozwijać własne, komercyjne rozwiązania.

I to się dzieje. Dziś portal Otwarte Dane GZM stanowi solidne źródło danych gotowych do ponownego wykorzystania przez samorządy, analityków, organizacje pozarządowe, media oraz biznes. W efekcie GZM udostępnia najwięcej zbiorów danych na piątym poziomie otwartości spośród wszystkich ośrodków w Polsce.

Czy GZM planuje stworzenie cyfrowego bliźniaka?

- Stworzenie w pełni cyfrowego bliźniaka to gigantyczne przedsięwzięcie, wymagające ogromnych inwestycji w technologię, zbieranie danych i ich analizę, szczególnie jeśli mówimy o obszarze złożonym z 41 miast i gmin. Oczywiście potencjalne korzyści płynące z rozwiązań typu Digital Twin byłyby duże. Dlatego i je chcemy sprawdzić.

Rozmawiamy z Politechniką Śląską, z którą chcemy przetestować tę technologię w zakresie działania systemu Metrorower, pod kątem relokacji części stacji wypożyczania w bardziej „optymalne” miejsca. I znowu - w tym celu chcemy wykorzystać mapy i dane generowane w ramach portali Otwarte Dane i InfoGZM.

Cały czas mówi się o przekształceniu GZM w megamiasto. To wiązałoby się również z ogromną transformacją administracyjną. Czy GZM bierze pod uwagę wdrożenie nowoczesnych systemów administracyjnych?

- Myśląc o megamieście, wyobrażamy sobie silny organizm o ustroju podobnym do miasta stołecznego Warszawy, w którym miasta posiadają dotychczasowe struktury, takie jak prezydenci czy rady miejskie, ale w którym część kompetencji, szczególnie tych wymagających koordynacji, przenoszonych jest na poziom wyżej. Takie rozwiązanie z jednej strony pozwoliłoby miastom zachować własną, odrębną tożsamość, z drugiej strony sprawiłoby, że problemy mieszkańców byłyby rozwiązywane skuteczniej.

Oczywiście ta transformacja nie mogłaby się obyć bez wykorzystania technologii w administracji w taki sposób, aby usprawnić jej działanie i świadczenie usług. Przede wszystkim chodzi o ułatwienie życia mieszkańcom tak dużego organizmu miejskiego - komunikacja elektroniczna, cyfryzacja procesów, udostępnianie usług online.

Mieszkańcy oczekują, sam tego oczekuję, aby móc załatwiać większość spraw urzędowych w sposób łatwy, szybki i bez wychodzenia z domu. Tego wymagają współczesne czasy i nasze tempo życia.

Jakie są największe przeszkody we wdrażaniu rozwiązań typu Smart City w metropolii?

- Wdrażanie tego typu rozwiązań wiąże się z różnymi przeszkodami. Jedną z nich mogą być kwestie finansowe i fakt, że na pierwszy rzut oka inteligentne technologie wydają się drogie. Kiedy jednak spojrzymy na długofalowe korzyści, widzimy, że inwestycje te stosunkowo szybko się zwracają; nie w tym sensie, że przynoszą dochód, ale że zastosowanie nowych technologii jest często po prostu tańsze niż tradycyjne formy dostarczania określonej usługi.

Największym wyzwaniem nie są już dziś same technologie - te są dostępne i dynamicznie się rozwijają - lecz organizacyjne, prawne i instytucjonalne warunki ich wdrażania. Smart City to nie tylko kwestia zakupu odpowiedniego systemu, ale przede wszystkim integracji rozwiązań w złożonym, wielopodmiotowym środowisku miejskim. W przypadku metropolii, gdzie współpracuje ze sobą 41 gmin o różnej wielkości, potencjale i potrzebach, kluczowym wyzwaniem staje się koordynacja działań i standaryzacja danych oraz usług. To żmudna praca, ale to właśnie nasze zadanie.

W tym sensie możemy powiedzieć, że związek metropolitalny sam w sobie jest rozwiązaniem smart. Coraz częściej myślimy o sobie nie jako o określonej strukturze czy terytorium, ale jako o systemie operacyjnym, który pozwala danym podmiotom skutecznie realizować określone działania. Przestajemy myśleć o sobie mapą. Chcemy widzieć nasze granice nie tam, gdzie przebiegają granice miast, ale tam, gdzie pojawiają się bariery lub wąskie gardła w rozwiązywaniu problemów.

Traktowanie metropolii jako „systemu operacyjnego”, a nie jako kolejnego szczebla administracji, oznacza odejście od tradycyjnego, biurokratycznego myślenia o mieście jako strukturze urzędowej na rzecz podejścia funkcjonalnego i dynamicznego. W tym ujęciu metropolia nie jest tylko strukturą władzy terytorialnej, ale platformą integrującą i koordynującą różne przepływy, które definiują nowoczesne życie miejskie. Tak jak system operacyjny dba o to, by aplikacje współdziałały, metropolia powinna dbać o to, by działania poszczególnych gmin, instytucji i sektorów były ze sobą zsynchronizowane.