Ontmoeting met Paulina Czienskowski in Berlijn: deze vrouw schrijft zo krachtig

Het is een nationale feestdag in Berlijn en de straten zijn ongewoon verlaten. Paulina Czienskowski wacht voor een koffieketen onder de S-Bahn-boog, met uitzicht op de Savignyplatz. Ze drinkt een cappuccino van koemelk. De aanleiding voor de ontmoeting is haar onlangs gepubliceerde tweede roman, die de thema's moederschap en vrouwelijke stilte verkent. Het is goed om blij te zijn dat deze auteur, in tegenstelling tot haar personages, haar gedachten met de wereld deelt, en dat ze ondanks de overbelasting van een peuter – "Ik ben een bal die flippert: ik stuiter heen en weer tussen de planken, heen en weer, zonder hoop op herstel," zegt een van haar teksten – en een verkoudheid die al weken aanhoudt, tijd vindt voor een nogal spontane ontmoeting. Vergeet niet: nationale feestdag!

Het is altijd interessant om iemand in het echt te ontmoeten die je denkt te kennen op basis van het aantal foto's dat online circuleert. Afgezien van een vleugje cat-eye kohl, draagt ze geen make-up. Drie zilveren ringen rinkelen in elk oor, waar ze af en toe mee speelt tijdens het praten. Haar pony is microkort, een Berlijnse stijl, en ze zet tijdens het gesprek nooit de zonnebril op die hoort bij het decennium na haar geboorte, ook al schijnt de zon fel. Verder: een zwart Adidas-trainingsjack onder een spijkerjasje met blauwe imitatiebont, een wijde broek, een minitasje. Terug naar de jaren negentig! Grappig, want ze verlangt eigenlijk terug naar het decennium van haar moeders carrière, de jaren tachtig.

Een tekst over de moeder

De 36-jarige, die in gesprekken zeer benaderbaar lijkt, behoort tot een uitstervend ras van echte Berlijners. Ze groeide op in de buurt van ontmoetingsplekken, leerde fietsen op de Ku'damm en verhuisde later naar Schöneberg, Wilmersdorf, Prenzlauer Berg, Mitte en andere steden, alvorens terug te keren naar haar roots. De andere steden: Greifswald, waar ze de provinciale structuren als prettig ervoer, om kunstgeschiedenis en Duits te studeren, en Parijs voor een stage. Vervolgens leerde ze het journalistieke vak in haar geboortestad, bij de Tagesspiegel, een mediakanaal dat een rode lap was voor haar familie en waar ze tegenwoordig liever niet over praat, omdat ze de bijzonder gevoelige verplichte uren vanwege ziekte vermeed. Over rode vodden gesproken: zelfs toen al knaagde er een politiek besef van patriarchale structuren en sociale onrechtvaardigheid aan Czienskowski's geest.

Ze werd onder andere bekend door een tekst over haar moeder . Bij toeval leerde de dochter over haar wilde verleden als model, punkicoon en junglebarvrouw in een legendarische West-Berlijnse discotheek, met David Bowie als vaste clientèle. Toevallig dan: een bondage-modeontwerper prees de prachtige borsten van Iris Czienskowski. Oeps! Deze tekst, die zeker de moeite waard is om te lezen, onderzoekt de vraag of vroeger alles beter was, of beter gezegd, waarom de moeder zoveel wilder en extravaganter leefde dan haar dochter, trouw aan het motto "Iedereen die zich de jaren 80 kan herinneren, was er niet bij." Zoals het tijdschrift Zeit het verwoordde: "Theoretisch ben ik net zo vrij als toen. Ik heb bijna alle mogelijkheden. Terugkijkend kon ik zelden niet doen wat ik wilde. Maar als ik me verdiep in de wereld van vóór mijn tijd, merk ik hoe een vaag verlangen steeds weer in me opkomt. Er is die zorgeloosheid, de onnadenkendheid, de bereidheid om risico's te nemen, die ik niet heb, die 'gewoon doen'."

Sociale netwerken maken Berlijn een betere plek om te wonen

Het is bijna tien jaar geleden dat de tekst werd gepubliceerd, en het is onwaarschijnlijk dat de dochter het nu "zomaar" zou doen, vooral omdat ze nu zelf een zoontje van drieënhalf heeft. Ze woont op loopafstand van het S-Bahnbogencafé met haar vader, een muzikant en kunstenaar die ze ontmoette op een feestje voor de lancering van een tijdschrift. "Ik ga graag met mijn zoontje naar de speeltuin aan de Knesebeckstrasse, waar ik vroeger zelf speelde. Ik vind deze nieuwe bezigheid leuk, de stad bekijken door de ogen van kinderen." De transformatie tot inwoner van Charlottenburg lijkt, althans gedeeltelijk, voltooid: "Ik vind het fijn dat ik hier niet 120 mensen per dag ontmoet, maar aan de andere kant weet ik nog steeds genoeg om mijn sociale batterijen op te laden."

Het is passend dat tijdens het gesprek een man in een regenjas met wie ze naar school ging, vlak voor haar stopt voor een kort praatje, bijna alsof hij op een dorpsplein staat. Volgens Czienskowski is dit het soort sociale netwerk dat nodig is om Berlijn leefbaar te maken. Stel dat ze districtspoliticus was, wat zou er dan nog meer op haar agenda staan? "Speelstraten en subsidies voor jongerencentra en scholen. Om ouders te ontlasten, maar ook omdat het de moeite waard is om te investeren in kinderen als de toekomst van onze samenleving."

Als presentatrice van de podcast "Waar ben je bang voor?" is het logisch om haar dezelfde vraag te stellen. "Dat door een hiërarchische kijk op de mensheid de vrijheid van sommigen leidt tot het gebrek aan vrijheid van anderen. Dat psychosociale zorg wordt afgeschaft. En dat als we ons niet verenigen rond serieus sociaal en links beleid, de kloof tussen arm en rijk steeds groter zal worden." Ze vindt de bezuinigingen op het cultuurbudget ook zorgwekkend. "Wat trekt mensen naar deze stad? Alle ruimte voor denken en ervaren, de inclusiviteit, de onafhankelijke scene, niet alleen het operakaartje van 80 euro." Berlijn heeft haar misschien niet als persoon nodig, maar wel mensen die haar helpen vormgeven. Tot slot noemt ze de angst om de controle te verliezen. Ten eerste de angst als moeder, waarbij ze tegelijkertijd de controle moet behouden, oftewel haar kind moet beschermen tegen kwaad. Aan de andere kant is er de vraag naar het eigen imago, bijvoorbeeld wanneer, vertelt ze lachend, er iemand langskomt die een portret van haar schrijft - terwijl dat vroeger haar voornaamste journalistieke discipline was.

Boeken over moederschap vullen terecht de schappen

Omdat ze gelooft dat een sterke linkse politieke oppositie nodig is, is ze lid van de partij, "hoewel er ook kritiek is op links." Maar tijd voor echt partijwerk ontbreekt haar. Aan de andere kant lijkt haar schrijven een maatschappijkritisch wapen, ook al is het steeds meer geëvolueerd van journalistiek naar literair. In 2018 publiceerde Korbinian Verlag "Manifest tegen emotionele atrofie", een oproep tot een naïef geloof in de liefde. Het vervolg, "Herinneren om jezelf te zijn", moet worden opgevat als een vrouwelijke gedachtestroom en een zoektocht naar verdrongen gevoelens.

Haar eerste roman, "Taubenleben", gepubliceerd in 2020, kort voor de lockdown, volgt een vergelijkbaar pad. Het is behoorlijk zelfreferentieel – niet te verwarren met autofictie – en draait om de zoektocht van een Generatie Y-lid naar identiteit. De opzet van het vervolg, eveneens uitgegeven door Aufbau-Verlag, is complexer. Vier generaties komen erin voor: een jonge, extreem overweldigde moeder, haar eigen moeder en grootmoeder, en de naamloze baby. "The Moon Is Well" is een poëtische benadering van de vraag wat we doorgeven en de diverse manieren waarop vrouwen, vooral vrouwen met kinderen, het zwijgen wordt opgelegd. De lastige vraag naar de mate van autofictie moet helaas worden gesteld.

De 36-jarige wuift het weg. "De moeder in het boek is niet de mijne, en de grootmoeder ook niet. Het gaat erom ruimte voor mezelf te creëren zonder dat iemand kan zeggen: 'Zo was het niet.'" Een beetje zoals het fluisterspel van Chinese fluisteraars, waarbij details worden toegevoegd en weggelaten tot er iets compleet nieuws ontstaat. Wat wel zeker is, is dat Czienskowski's eigen ervaringen met een pasgeborene hun weg naar de tekst hebben gevonden. "In tegenstelling tot mijn bedoeling ontdekte ik na de bevalling geïnternaliseerde, misogyne neigingen bij mezelf, bijvoorbeeld de devaluatie van andere moeders. Tegelijkertijd vroeg ik me af of ik wel mocht schrijven over moeder worden en moeder zijn. Marcel Reich-Ranicki zei ooit: 'Wat maakt het uit wat een vrouw denkt, wat ze voelt tijdens haar menstruatie? Dat is geen literatuur – dat is een misdaad.' Zulke dingen sluipen erin." Het is goed dat zij, net als steeds meer auteurs van haar generatie, deze onzin over oude, blanke mannen negeert. Boeken over moederschap vullen de schappen tegenwoordig terecht, van Antonia Baum tot Rachel Cusk, Julia Weber en Daniela Dröscher tot Leslie Jamison, wiens "Splitter" Czienskowski werkelijk choqueerde, "deze universele ervaring weerspiegeld in de gedachte van het schrijven." Ze raakte echter voor het eerst geïnteresseerd in dit soort literatuur door haar eigen zwangerschap.

“Kinderen absorberen alles om zich heen als sponzen”

"The Moon Is Well" gaat ook over sprakeloosheid, over vrouwen die door hun opvoeding geen ruimte innemen, en over de vraag of we op onze ouders gaan lijken. De auteur: "Kinderen absorberen alles om zich heen als sponzen, en hun verzorgers dragen een overeenkomstig grote verantwoordelijkheid. Soms vind ik het onvoorstelbaar dat er geen verplichte opvoedcursus vóór de geboorte bestaat, zoals de EHBO-cursus vóór het behalen van een rijbewijs. Maar de waarheid is dat niets wat er gebeurt, voorspelbaar is."

Haar eigen moeder lijkt zeker meer een rolmodel dan een negatief projectiescherm. "Eigenlijk lijk ik al op haar." Vooral omdat Czienskowski absoluut niet terug wil naar haar twintiger jaren, die tijd van "mentaal zwemmen". En weg van Berlijn, met zijn bezuinigde cultuurbudget? Nee, daarvoor zit ze hier te diep geworteld. "Ook al demoniseer ik de achtergrondgeluiden soms, ik heb ze nodig voor mijn welzijn." Creatief werk is blijkbaar ook nodig, ook al betekent schrijven een zekere mate van isolement. Vorig jaar schreef ze een tekst voor het Theater Heilbronn, geregisseerd door Lena Brasch. Ze schrijft af en toe hoorspelen voor Deutschlandfunk en is ook niet helemaal verloren voor de journalistiek.

Daarnaast denkt ze veel na, vooral over tijd en het gebrek daaraan: "Mijn notities-app zit vol." Over smartphones gesproken: wat is haar Berlijnse soundtrack? Het hangt af van de fase in haar leven. Na een blik op de Spotify-app noemt ze Lordes "What Was That" en Addison Raes "Diet Pepsi" als haar huidige popfavorieten, hoewel ze vooral de voorkeur geeft aan luisterboeken of podcasts, zoals Sternstunde Philosophie of die over de politieke situatie, "omdat ik denk dat ik mezelf in elk vrij moment moet voeden met inhoud, omdat tijd zoveel schaarser is geworden met een kind." Het is waarschijnlijk ook deze soundtrack die de gesprekken domineert op dit dorpse West-Berlijnse feest: het geratel van de S-Bahn en het geroezemoes van de toeristentrams.

Paulina Czienskowski: De maan is gezond. Roman . Blumenbar, maart 2025. 192 pagina's, 22 euro.

Heeft u feedback? Schrijf ons! [email protected]