Alleen woorden. Pistoletto en de zelfverloochening van kunst in naam van God.
FOTO Getty Images
de kritiek
Als we het over kunst hebben, en met een hoofdletter "kunst", moeten we begrijpen wat we bedoelen. Of het nu gaat om een vluchtige zin of een zichtbaar, kijkbaar, hoorbaar, leesbaar en reciteerbaar product.
Over hetzelfde onderwerp:
Zoals we weten, of zouden moeten weten, is de grootste vijand van de kunst, van alle kunsten, de retoriek. Het is de plechtige en hoogdravende leegte die op volle sterkte gebanaliseerde waarheden herhaalt en daardoor verbaal verraden wordt in de daad van het verkondigen ervan. Dit is precies wat er gebeurt in een artikel van Michelangelo Pistoletto , een kunstenaar wiens kunst (in zijn eigen woorden) samenvalt met alles wat bestaat en ten goede komt aan de hele mensheid. Kunst die daarom, door samen te vallen met alles, nihilistisch lijkt op het artistieke niets. Hier is Pistoletto, eerder dan een kunstenaar, een retoricus van hen die, na eerst te hebben beweerd zich te hebben bevrijd van hun eigen kleine, egoïstische 'ik', het ons in gigantische, of liever onbegrensde, mate teruggeven: een 'ik' dat zo openstaat voor het Geheel dat het het volledige niet-ik verwelkomt, dat wil zeggen, het universum. Toen ik het artikel van Michelangelo Pistoletto las (die dus een individu is en niet ieder van ons) dat op 2 november in Il Sole 24 Ore verscheen met de titel “Kunst is de drempel voor dialoog”, werd ik verrast door zijn merkwaardige universalistische onzin.
De redactionele titel is te veel, maar toch voorzichtig nuchter (een uitnodiging tot dialoog?) voor een tekst die zich presenteert als bedwelmd door opzettelijke grootsheid, die een radicale herfundering en vereniging van alle menselijke culturen plant: de kunsten, religies, wetenschappen, economie en financiën. Maar ik kom nu, even, tot iets dat me vertrouwder voorkomt: literatuur. Dit komt ook doordat het artikel geïllustreerd is met een foto van een werk (sic!) van Pistoletto, de schilder en beeldhouwer, of preciezer en verwarrender, een "kunstenaar" (een categorie die elke vorm van misleiding toelaat en toelaat). De foto toont ons een oppervlak van onleesbare materie waarop we cursief lezen: "Bestaat er een God? / Ja, ik ben er!" Nu moet gezegd worden dat als God bestaat, dit geen kunstwerk is, want als dat zo was, zouden ik en alle anderen kunstenaars zijn: schilders of beeldhouwers, schrijvers en dichters, maar ook theologen en filosofen. Dat gefotografeerde werk is onbekend vanuit welke kunstvorm het is gemaakt, noch hoe het beoordeeld moet worden, noch wat de waarde en prijs ervan zijn, zowel moreel als economisch. Als Pistoletto's woorden picturale of sculpturale kunst zijn, dan ben ik ook een schilder en beeldhouwer, aangezien ik in de loop der jaren een aantal behoorlijk goede zinnen heb geproduceerd (geschreven, geschilderd, gemodelleerd?).
Ik probeer inderdaad een kunstwerk te improviseren dat ook een kritisch werk is, en dat gaat als volgt: "Is Pistoletto's werk een kunstwerk? Nee, het is een leugen." Pistoletto zelf zou het hiermee eens moeten zijn, want zijn kunst staat (zoals het hoort en wil) open voor dialoog en tegenspraak. Het is een alomtegenwoordige en allesomvattende kunst van de hele wereld, inclusief de grote religies: het hindoeïsme, jodendom, boeddhisme, christendom en islam. Maar ik moet, zij het kort, het woord geven aan Pistoletto, kunstenaar, niet-kunstenaar en schrijver van slogans: "Toen ik vele jaren geleden besloot mijn kunst in dienst te stellen van een sociale en spirituele transformatie – een transformatie die niet alleen esthetisch, maar ook ethisch en politiek was, na de eerste Spiegelschilderijen, omdat het een werk was dat alle bestaan omvatte – omarmde ik een eenvoudig en radicaal principe: kunst niet langer als ornament, vermaak of economische waarde, maar als een voortplantings-, intellectuele en praktische ontmoeting die zich uitstrekt tot de hele samenleving. Aan dit perspectief, niet langer lineair maar circulair, heb ik de ruimte en tijd van een plek gewijd: de Kunststad in Biella, een laboratorium gewijd aan preventieve vrede, tot aan de Interreligieuze Tafel en de geboorte van de Staat van de Kunst." Als we het over kunst hebben, en dan met een hoofdletter "K", moeten we ons afvragen wat we bedoelen: een vluchtige zin of een zichtbaar, bekijkbaar, hoorbaar, leesbaar, opzegbaar product... We zijn nu voorbij (het is een pretentie) en deze kant van de kunst (het is een onvermogen).
In naam van de kunst, hoewel die afwezig is, worden er echter heilige en lege toespraken en verklaringen gehouden. Pistoletto zegt: "Er wordt niet zomaar een evenement gepland, maar een beweging: een netwerk waarin preventieve vrede een wereldwijde praktijk wordt, in overeenstemming met het belangrijkste gebod: 'respecteer de mens en dood hem niet.'" Nog een paar details graag. Voordat we zover zijn, is er nog veel te doen, willen we praktisch zijn. En wat kan kunst die van 'arm' naar onbestaand is gegaan ten behoeve van de mensheid, bijdragen? Woorden en woorden die zeker geen literatuur zijn, zonder meer te zijn dan goede bedoelingen om een tentoonstelling slecht te promoten.
Meer over deze onderwerpen:
ilmanifesto
