Polska walczy o zwrot królewskiego skarbu. Bezcenna pamiątka z czasów Jagiellonów

Zrabowany przez Niemców podczas II wojny światowej pierścień króla Zygmunta I Starego wciąż znajduje się za zachodnią granicą. Polska podjęła działania, które mają doprowadzić do jego zwrotu. Stawką jest nie tylko klejnot, ale i pamięć o dziedzictwie narodowym.

Zrabowany przez Niemców podczas II wojny światowej pierścień króla Zygmunta I Starego, który w XXI wieku powrócił do ojczyzny, niespodziewanie znów znalazł się… za naszą zachodnią granicą. Obecnie pamiątka wystawiana jest w niemieckim Muzeum Biżuterii (Schmuckmuseum) w Pforzheim. Polski resort kultury wszczął działania restytucyjne, by odzyskać klejnot.

Pierścień Zygmunta Starego – skarb renesansu i symbol historii Rzeczypospolitej

Wykonany ze złota, z osadzonym w oprawie typu milgryf diamentem pierścień, to nie tylko wybitne dzieło jubilerskie XVI wieku, ale też niemy świadek burzliwych losów Rzeczypospolitej.

Przypisywany królowi Zygmuntowi I Staremu, mógł wcześniej należeć do jego żony, królowej Bony. Po śmierci króla w 1548 roku pierścień miał trafić do jego córki Izabeli.

Pod koniec XVIII wieku, podczas eksploracji katedry wawelskiej, został wydobyty z grobu monarchy, a następnie – dzięki Tadeuszowi Czackiemu i Izabeli Czartoryskiej – trafił do legendarnej Szkatuły Królewskiej.

Sama Szkatuła Królewska, hebanowy kuferek wykonany w 1800 roku był namiastką utraconego Skarbca Koronnego. Przechowywano w nim artefakty należące do monarchów: od jaspisowego krzyża Zygmunta Starego, przez dewizkę Stanisława Augusta, po zegarki i miniatury królewskich rodów.

W sierpniu 1939 roku, przewidując niemiecką inwazję, kolekcja Czartoryskich została ukryta w pałacowej oficynie w Sieniawie. Niestety, wskutek donosu, niemieccy żołnierze odnaleźli skrytkę i nocą z 17 na 18 września dokonali grabieży.

Polski klejnot odnaleziony w Niemczech

Przez dziesięciolecia losy pierścienia pozostawały tajemnicą. Aż w 2007 roku profesor Ewa Letkiewicz z UMCS w Lublinie zidentyfikowała klejnot w zbiorach niemieckiego Schmuckmuseum w Pforzheim. Jak tam trafił? W 1963 roku wraz z kolekcją Heinza Battke – prywatnego kolekcjonera, który nabył pierścień między 1954 a 1962 rokiem.

Mimo że pierścień był wystawiany w Polsce, m.in. w Częstochowie, nikt wcześniej nie rozpoznał jego pochodzenia.

Polska walczy o zwrot skarbu. Restytucja po II wojnie światowej

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęło formalne starania o odzyskanie pierścienia. W marcu 2023 roku złożono wniosek restytucyjny, a w październiku 2024 roku przekazano sprawę do niemieckiego MSZ. Choć Polska, na mocy umowy z 2016 roku, ma prawo własności do wszystkich obiektów z kolekcji Czartoryskich — także tych utraconych — proces restytucji może napotkać trudności. Dlaczego?

Przede wszystkim brakuje szczegółowej dokumentacji. Jedynym dowodem wizualnym pozostaje niewyraźne zdjęcie z lat 30., wykonane przez kustosza Stefana Saturnina Komornickiego.

Dodatkową barierą jest fakt, że obecnym właścicielem pierścienia jest publiczne muzeum w Niemczech, które jak podaje "Rzeczpospolita" nie odniosło się do sprawy.