Kameraad Shakespeare | Zo moe

Shakespeare-onderzoek kent vele takken. Zo zijn er criminologen onder de literatuurwetenschappers die vastbesloten zijn de ware schepper achter Shakespeares werk te identificeren. Er zijn experts in de Engelse geschiedenis die elk handgebaar van een hofhoudingslid kunnen interpreteren (maar soms weinig begrip hebben van de theaterregels). En natuurlijk trekken tijdsgeestwetenschappers ook massaal naar de Bard en vinden ze verbanden met de meest trendy onderwerpen van onze tijd: Shakespeare en ecologie, Shakespeare en lichaamsbeeld, Shakespeare en Donald Trump.

Wie niet naar het theater durft – en daar wacht natuurlijk vaak teleurstelling – kan zijn kameraad Shakespeare benaderen door zijn verschillende vertalingen te lezen. Wat een enorm veld. En hoe verhelderend. Een leven lang theater is niet genoeg om alle vertalingen op het toneel te zien, en dus vermoed je dat er meer is dan je weet over de verlegen pioniers Schlegel/Tieck, de schunnige Thomas Brasch, de nogal lieve Erich Fried, de precieze maar poëtische Frank Günther en de misschien wel onderschatte Werner Buhss.

"We kunnen nooit genoeg vertalingen van Shakespeares sonnetten hebben", leren we van de anarchist Gustav Landauer (die overigens ook "Hamlet" vertaalde). En zo leer je veel over Shakespeare door hem in het Duits te lezen, en leer je veel over zijn vertalers en hun tijd, hun taal en hun denken.

Redacteur Jürgen Gutsch ondernam een ​​prachtig experiment door 223 Duitse vertalingen van het 18e sonnet te verzamelen en te publiceren. Dit werd echter voorafgegaan door Ulrich Erckenbrechts absoluut onmisbare bundel "Shakespeare Sixty-Six", die ook meer dan 200 Duitse varianten van één gedicht bevat ter vergelijking.

"Vermoeid van dit alles, roep ik om de rustgevende dood", is het eerste vers van het gedicht dat in het Engelse origineel soms wordt aangeduid als het "Hamlet-sonnet", dat Christa Schuenke heel toepasselijk vertaalt als "Al dit vermoeide, roep ik om de rustgevende dood".

Alleen al het eerste deel van dit vers kan op bijna oneindig veel manieren vertaald worden. Zelfs de varianten die het origineel zo letterlijk mogelijk benaderen, zijn bijna niet te onthouden: "Moe van dit alles" en "Moe van dit alles", "Moe van alles hiervan", "Moe van dit alles", "Moe van dit alles" en "Moe van dit alles". Het kan ook "Moe, alles moe" of "Al doodmoe" (al doodmoe) zijn in de bundel. Wolf Biermann, die af en toe grotere onderwerpen aansnijdt, wordt echter een beetje schattig: "Moe, moe" is de kindvriendelijke uitdrukking.

Onder de vrijere vertalingen valt die van Ronald M. Schernikau op: "Je maakt me misselijk", schreef de nog geen 20-jarige dichter, en vervolgde: "Ik zou nu willen gaan." Gedurfd en slim, droevig en mooi, maar toch verrassend moeiteloos.

Schernikau's vertaling staat daarmee in aangenaam contrast met de eerder genoemde vertaling van Wolf Biermann. Zoals blijkt uit Erckenbrechts begeleidende tekst in de bundel, had Biermann, voordat hij het sonnet zong, verklaard dat het vertalen van Shakespeares sonnetten tot de "moeilijkste fysieke oefeningen" behoorde.

En plotseling is het niet zo verwonderlijk: Biermanns verzen komen heel fysiek en krachtig over. Een paar subtiliteiten gaan gemakkelijk verloren. We lezen over de "kracht" die "op een slap been" voortkruipt omwille van het mooie rijmpje, maar ook over "een maagdelijke deugd" die "als een varken" wordt verkocht. "Rustig maar!", is wat je sportvriend Biermann wilt toeschreeuwen.

Toen Wiglaf Droste jaren geleden werd gevraagd waar deze wispelturige liedjesschrijver politiek gezien staat, antwoordde hij: "Bijna elke tv-camera." En waar staat hij nu op tekstueel vlak? Vlak achter zijn kameraad Shakespeare, in wiens schaduw hij fantaseert over zijn eigen talent.