Europa, economisch beleid en collectieve veiligheid

Een van de grootste uitdagingen voor Europa, en met name voor de Europese Unie, betreft het bereiken van een echte kwadratuur van de cirkel, dat wil zeggen het bereiken van een wereldwijd evenwicht tussen economisch beleid en collectieve veiligheid, in deze context opgevat in de ruimste zin van het woord, dat wil zeggen het economisch beleid als het geheel van instrumenten van het overheidsbeleid ten dienste van de economische en sociale ontwikkeling en de collectieve veiligheid als het geheel van instrumenten ten dienste van de soevereiniteit van staten, de internationale vrede en de samenwerking, en dit zowel tegen de achtergrond van de geopolitieke irrelevantie van Europa in de context van grote mondiale evenwichten als, met name, in de driehoeksverhouding tussen de VS, China en de EU.

Deze spagaat tussen economisch beleid en collectieve veiligheid is duidelijk verergerd door de recente (2 april) beslissingen van de Amerikaanse president over het tariefbeleid, de zogenaamde tariefwederkerigheid. Simpel gezegd verwijst deze kwadratuur van de cirkel naar de groeiende onderlinge afhankelijkheid tussen enerzijds de combinatie productiviteit-concurrentievermogen, die nu wordt beïnvloed door het tariefbeleid, en anderzijds de conditionaliteit en het filter die worden opgelegd door de collectieve zekerheid, die, door extra middelen te eisen, een aantal negatieve externaliteiten op die combinatie introduceert. Laten we eens kijken naar een aantal gebieden waar deze onderlinge afhankelijkheid het meest voelbaar is.

Ten eerste, tarief- en handelsbeleid. In het meest directe plan zien we onderhandelingen tussen de partijen om deze variatie op te vangen. We zien een directe impact op de prijzen en de inflatie, of zelfs een gedeeltelijke aanpassing van het tarief door de betreffende waardeketen. Op een meer tussenliggend niveau kunnen we verschillende benaderingen waarnemen: ten eerste de overgang naar bilaterale onderhandelingen, ten tweede naar een blokbeleid en ten derde naar een strategische ontkoppeling waarbij de meest relevante partners en handelsgebieden worden geselecteerd. Op dit vlak staat de bescherming van de Europese productie- en logistieke ketens op het spel, met inachtneming van de criteria van wederkerigheid en non-discriminatie en meer specifiek van de intra-industriehandel die rechtstreeks van invloed is op de productie- en logistieke ketens. De toepasselijke maatregelen hebben betrekking op wijzigingen van tarieftechnische aard, maar ook op andere soorten maatregelen, zoals onder meer contextuele kosten, staatssteun en regelgevende en regulerende maatregelen. In ieder geval staat de combinatie productiviteit-concurrentievermogen duidelijk op het spel.

Ten tweede, energiebeleid en de groene transitie. Op dit vlak is Duitsland ongetwijfeld het beste voorbeeld van asymmetrische, systemische onderlinge afhankelijkheid. Het land kan namelijk niet mee met de verschillende ritmes van decarbonisatie, denuclearisatie, vergroening, elektrificatie en deregulering. Het gevolg is een aritmie in de Duitse economie die de afgelopen drie jaar alleen maar erger is geworden. Die afhankelijkheid is ook duidelijk merkbaar in de import van fossiele brandstoffen uit Rusland, waar sancties op van toepassing zijn, en in de export naar de VS en China, waar nieuwe tarieven worden geheven. Ook de industriële innovatie op het gebied van nieuwe, slimme technologieën laat op zich wachten. De economische opportuniteitskosten zijn veranderd en de combinatie productiviteit-concurrentievermogen wordt ernstig in twijfel getrokken.

Ten derde, het beleid rond digitale transitie en kunstmatige intelligentie. Digitalisering is op dit gebied niet langer voldoende. Alles wat we eerder zeiden over de nieuwe context en de transitiekosten kan, in termen van productiviteit en concurrentievermogen van producten en diensten, alleen worden overwonnen als kunstmatige intelligentie en quantum computing snel worden geïntroduceerd in de waardeketens en op die manier hun respectieve alternatieve kosten worden verlaagd. Technologie, kapitalisatie en digitale geletterdheid zijn daarom absoluut noodzakelijk. Als dat niet gebeurt, zullen we in de intelligente globalisering slechts een secundaire rol spelen.

Ten vierde, het beleid van sociale en territoriale cohesie. Op dit gebied is er ook sprake van een aanzienlijke asymmetrische, systemische onderlinge afhankelijkheid, omdat er geen convergentie is tussen de twee kanten van de medaille: het creëren van welvaart om deze te verdelen en het herverdelen om armoede te voorkomen. Het geheim zit hem in het creëren van harmonie en synergie tussen beide trajecten. Globalisering in het algemeen en Europese integratie in het bijzonder maken sociale en territoriale cohesie tot een steeds complexere doelstelling. Ze vereisen immers een steeds sterkere alliantie tussen productiviteit en concurrentievermogen. We mogen niet verwachten dat de welvaart en de armoede tegelijk toenemen. Anders polariseren we de postindustriële samenleving in een zeer gevaarlijke richting.

Ten vijfde, het beleid van collectieve verdediging en veiligheid. Op dit gebied is in de huidige situatie niet alleen de systematische onderlinge afhankelijkheid tussen het economisch beleid en het collectieve veiligheidsbeleid toegenomen, maar moet ook de asymmetrie die tot nu toe bestond in het defensie- en het collectieve veiligheidsbeleid snel worden gecorrigeerd, zowel in het kader van de NAVO als in het kader van andere gemeenschappen, zoals de Europese Unie en partnerschappen met landen buiten de Europese Unie (Verenigd Koninkrijk en Noorwegen). En hier keren we terug naar het begin: naar geostrategie. Als we dus terugkeren naar de Koude Oorlog, keren we terug naar de blokpolitiek en, geleidelijk, naar een zekere strategische ontkoppeling . Als we terugkeren naar bilaterale onderhandelingen, dan keren we terug naar politiek realisme en een bepaalde wetmatigheid van de macht. Als we terugkeren naar een multilateraal platform of partnerschap, zelfs als dat wankel is, kunnen we een aantal belangrijke consensus bereiken. En op dit punt is alles open.

De grote complexiteit van deze kwadratuur van de cirkel ligt in het feit dat de vijf genoemde domeinen allemaal op nationaal niveau met zeer uiteenlopende hartritmestoornissen gepaard gaan en een cumulatieve impact van externe effecten genereren, zowel positief als negatief, die moeilijk te monitoren en te beheersen zijn. Bovendien worden de wereldwijde gevolgen voor de Europese Unie verergerd door aritmieën tussen lidstaten en subnationale regio's.

Nu we dit punt hebben bereikt, rijst de vraag hoe we aan de voorwaarden en externe effecten van het overheidsbeleid op deze vijf gebieden kunnen ontsnappen, deze kunnen verzachten of omzeilen, zodat de impact ervan op de alternatieve kosten van de Europese economie tot een minimum beperkt blijft. Hier zijn enkele openstaande vragen.

• In de eerste plaats is het noodzakelijk om te bepalen welke geostrategische optie het meest interessant is voor de Europese Unie in het licht van de huidige gebeurtenissen: blokbeleid, bilaterale diplomatie, nieuwe strategische heroriëntaties; Deze optie is in de eerste plaats interessant voor de collectieve veiligheid en dus voor de defensie- en veiligheidsindustrie, maar ook voor andere relevante kritieke sectoren.
• Ten tweede is het noodzakelijk om te bepalen welke Europese waardeketens het meest worden getroffen door de maatregelen op de vijf genoemde gebieden. Ook moet worden nagegaan welke kostenelementen moeten worden bijgesteld met het oog op vereenvoudiging, vermindering en/of eliminatie ervan. Het kan daarbij gaan om formaliteiten, bureaucratische kosten, kosten van regelgeving of belastingen.
• Ten derde is het noodzakelijk om te definiëren welke waardeketens en bedrijfsconsortia moeten worden geactiveerd voor selectieve herindustrialisering en hoe de intra-industriële en zakelijke spreiding daarvan in de Europese ruimte moet worden gerealiseerd.
• Ten vierde is het noodzakelijk om het technologische programma te definiëren dat het industriebeleid en de herindustrialisatie van waardeketens zal dienen, en ook de noodzakelijke consortia en partnerschappen voor onderzoek en ontwikkeling.
• Ten slotte is het noodzakelijk het algemene financieringsprogramma vast te stellen, in termen van begroting en monetair beleid, bankwezen en financiën, kapitaalmarkten en Europese staatsschuld; De richtlijnen van het Draghi-rapport wijzen al in deze richting.

Hier aangekomen, zijn de tekenen al duidelijk zichtbaar. We zijn bezig om paradigma's in de internationale betrekkingen in hoog tempo te veranderen: van de kracht van de wet naar de wet van geweld, van de zachte macht van handel en investeringen naar het politiek realisme en diplomatiek cynisme van machtsverhoudingen, en van multilaterale onderhandelingen naar de voorkeur voor invloedssferen. Voor de Europese Unie is het van belang om werkelijk de kwadratuur van de cirkel te bewerkstelligen. Die kan als volgt worden gedefinieerd: enerzijds moet ze haar soft power versterken om het welzijn van haar burgers te beschermen en lidstaten met verschillende belangen verenigd te houden, en anderzijds moet ze haar collectieve verdediging en veiligheid waarborgen en versterken. Tegelijkertijd moet ze voorzichtig te werk gaan bij de selectieve strategische ontkoppeling van invloedssferen en machtsverhoudingen. Maar de tijd is niet aan zijn kant; Europa, en in nog sterkere mate de Europese Unie, zijn verrast door Trumps aggiornamento op het gebied van geopolitieke en geostrategische prioriteiten. Welke oplossing er ook wordt gekozen voor een staakt-het-vuren en vrede in Oekraïne, de uiteindelijke balans van kosten en baten van deze overeenkomst wat betreft veiligheidsgaranties, alles wat te maken heeft met de wederopbouw van Oekraïne en de toekomst van de betrekkingen van de Europese Unie met de VS, de Russische Federatie en China, moet nog worden vastgesteld. Wordt vervolgd in de volgende hoofdstukken.