De schaduwlegers van Iran voeren al tientallen jaren een oorlog op meerdere fronten tegen Israël: Hamas en Hezbollah zijn verzwakt, maar ze mogen niet te snel worden afgeschreven

Is het nog steeds de moeite waard? Boeken lezen over Hamas en Hezbollah? Zijn ze niet allebei min of meer verslagen, militair en politiek? Heeft Israël de campagnes tegen hen niet gewonnen? Je zou het denken van wel, gezien de recente gebeurtenissen in het Midden-Oosten. Maar ze zouden opnieuw misleidend kunnen zijn.

Historicus Joseph Croitoru heeft Hamas en Hezbollah in twee boeken onderzocht. Met het oog op een mogelijke herordening van het Midden-Oosten na Israëls preventieve oorlog tegen Iran, herinnert hij zich fundamenteel over Hamas: de islamistische Palestijnse milities voeren al decennialang een terroristische uitputtingsoorlog tegen Israël. Ze hebben de vredesovereenkomst die in 1993 tussen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) en Israël werd gesloten, van meet af aan verworpen. Ze werden in 1987 in de Gazastrook opgericht met als doel elke Palestijnse dialoog met de Israëlische bezetters te torpederen.

Hamas maakte van de vernietiging van de staat Israël zijn missie. Croitoru laat zien hoe het doelbewust islamistische en jihadistische taal gebruikte, bedoeld om te getuigen van zijn oorsprong in de Egyptische Moslimbroederschap. Hij wijst erop dat Hamas begin jaren negentig al zelfmoordterroristen inzette, wat leidde tot oproepen tot vergelding in een diepgewonde Israëlische samenleving, vergelijkbaar met die van vandaag. Benjamin Netanyahu was toen al premier. En Croitoru herinnert zich dat hij probeerde de verdere implementatie van de Oslo-akkoorden uit te stellen, maar al na drie jaar werd weggestemd.

Hamas en Fatah stonden op hun beurt lijnrecht tegenover elkaar over hun relatie met Israël. Maar ze vochten zij aan zij tijdens de Al-Aqsa-intifada aan het begin van het millennium tegen wat Croitoru omschrijft als een "steeds agressiever en compromisloos Israël onder de rechtse hardliner Ariel Sharon". Hun wegen zouden pas uiteenlopen toen Hamas de Palestijnse verkiezingen van 2006 won, weigerde de macht te delen met Fatah en in juni 2007 zijn seculiere rivaal met geweld uit de Gazastrook verdreef.

Hamas, dat door Croitoru wordt omschreven als een politieke beweging, een welzijnsorganisatie en een militie, gebruikte zijn alleenheerschappij in Gaza om de traditioneel georiënteerde Palestijnse samenleving van de Gazastrook binnen te dringen en de militaire capaciteiten van zijn Qassam Brigades uit te breiden.

Croitoru benadrukt dat Hamas zijn doel om alle Palestijnse gebieden te besturen en een einde te maken aan het "zionistische karakter" nooit heeft opgegeven. Hoewel de leiders er in 2017 mee instemden de volledige terugtrekking van Israël uit de Westelijke Jordaanoever te accepteren als basis voor toekomstige dialoog, vonden dergelijke signalen in Israël, met name bij Netanyahu, geen gehoor. "De bezetting", zoals Israël door Palestijnen in de Gazastrook wordt genoemd, is geconsolideerd door de afsluiting van de kuststrook en de uitbreiding van Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever.

Croitoru streeft naar een evenwichtige presentatie. Dit houdt in dat niet alleen de Palestijnse reactie op dit beleid duidelijk wordt aangegeven, maar ook de Israëlische reactie: Hamas, zo betoogt hij, gebruikte Netanyahu's politieke koers als rechtvaardiging voor het afvuren van raketten op Israël. Jeruzalem reageerde door woonwijken in de Gazastrook te beschieten, omdat Hamas burgers en burgerfaciliteiten als menselijk schild gebruikte.

Een einde aan het conflict is nog niet in zicht. Dit temeer omdat Hamas al door Iran en Hezbollah is gesteund bij het opbouwen van zijn militaire macht in de Gazastrook, met training en wapenleveringen. Ondertussen heeft Israëls defensieve strijd tegen Hamas het karakter gekregen van een vernietigingsoorlog. Croitoru laat in het midden of het Israëlische leger ooit zijn doel zal bereiken om Hamas te vernietigen. Voor hem is het enige wat zeker is dat Israël de Gazastrook nooit meer aan Hamas zal afstaan.

De situatie bij Hezbollah lijkt niet minder ingewikkeld, vooral omdat de slagvelden tussen Israël en de bondgenoten van Iran nauw met elkaar verweven zijn. Croitoru vat dit samen door te stellen dat de oorlog in Gaza de vijanden van Israël heeft samengesmeed tot één front langs de pro-Iraanse "as van verzet" in Libanon, Irak en Jemen. De Libanese Hezbollah begon al op 7 oktober 2023 met raketten en drones Israëlische grenssteden en militaire bases in Noord-Israël aan te vallen.

Dit is niet alleen een voortzetting van een decennialange reeks aanvallen en tegenaanvallen daar, net als in de Gazastrook. Croitoru benadrukt ook verdere parallellen: net als Hamas opereert Hezbollah als een liefdadigheids- en politieke partij die fundamentalistische islam en haat tegen Israël propageert. De handlangers van Teheran controleren een dicht netwerk van religieuze en sociale stichtingen, media en publicaties. Hamas is sinds 2005 in elke Libanese regering vertegenwoordigd.

Hoewel Hezbollah, net als Hamas, een schaduwleger van Teheran is – en dan nog wel op een veel grotere schaal, lijken recente luchtaanvallen en grondoperaties van het Israëlische leger Hezbollah echter zodanig te hebben verzwakt dat het de omverwerping van het Assad-regime in Syrië niet heeft kunnen voorkomen. Desondanks, of misschien juist daardoor, is Croitoru ervan overtuigd dat Iran, wiens "as van verzet" met de val van Assads leger een al lang bestaande steunpilaar heeft verloren, zijn sjiitische protégé in Libanon niet gemakkelijk in de steek zal laten.

Na Israëls uitbreiding van zelfverklaarde preventieve aanvallen, eerst tegen Syrië en nu tegen Iran zelf, rijst echter de vraag of Teheran in de toekomst nog steeds in staat zal zijn om proxy-oorlogen tegen Israël te voeren. De gehavende schaduwlegers van Iran in de Gazastrook, Libanon en Syrië werpen steeds meer een schaduw over hun achterban in Teheran. De recente militaire interventie van de Verenigde Staten, in alliantie met Israël, tegen Iran zal deze trend waarschijnlijk verder versterken.

Joseph Croitoru: Hezbollah. Irans schaduwleger aan de poorten van Israël. C.-H.-Beck-Verlag, München 2025. 183 pp., Fr. 22.40. Joseph Croitoru: Hamas. Heerschappij over Gaza, oorlog tegen Israël. C.-H.-Beck-Verlag, München 2024. 383 pp., Fr. 22.40.