IT-infrastructuur | Digitale soevereiniteit is een luchtkasteel

»Duitsland – Digitaal. Soeverein. Ambitieus. Zo begint het hoofdstuk over digitaal beleid in het regeerakkoord van de huidige bondsregering . De eerste zinnen benadrukken dit meerdere malen: »Ons digitale beleid is gericht op soevereiniteit, innovatie en maatschappelijke vooruitgang. Digitaal beleid is machtspolitiek. Wij willen een digitaal soeverein Duitsland.

Ook wordt er momenteel veel gesproken over de digitale soevereiniteit van Europa, met het oog op de ontwikkelingen in de VS, maar ook in Rusland en China. Twee weken geleden blokkeerde Microsoft het e-mailaccount van de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) als gevolg van de sancties die president Donald Trump had opgelegd aan het ICC vanwege het arrestatiebevel voor Benjamin Netanyahu. Niet zijn privé e-mailaccount, maar het account dat hij voor zijn werk gebruikt, wat hem eveneens hinderde bij zijn werk. Opeens wordt datgene waarvoor al lang gewaarschuwd is, heel concreet: het is riskant wanneer bedrijven of staten de technische infrastructuur van digitale communicatie controleren .

Slechts twee weken eerder had Microsoft in een eigen blogpost de moeite genomen om iedereen in Europa gerust te stellen dat niemand in Europa zich zorgen hoefde te maken. Er werd gepleit voor ‘het breedste scala aan ... soevereiniteitsoplossingen’.

De meeste mensen kunnen zich wel voorstellen wat digitale soevereiniteit inhoudt: op de een of andere manier onafhankelijk en zelfbeschikkend. Dus als Microsoft enerzijds een e-mailaccount blokkeert waar Trump niet van houdt, en anderzijds software in Europa wil verkopen en het daarom "soeverein" noemt: wat betekent die term dan?

Het Berlijnse Weizenbaum Instituut voor Digitaliseringsonderzoek beschrijft het probleem: »De term 'digitale soevereiniteit' is een integraal onderdeel geworden van het politieke discours. Er is overeenstemming over de partijgrenzen heen: digitale soevereiniteit is wenselijk en belangrijk. Wat digitale soevereiniteit precies inhoudt en hoe we deze wenselijke staat kunnen bereiken, blijft echter onduidelijk.

Afhankelijk van de context gaat het hierbij om onze individuele digitale soevereiniteit, wat betekent dat we zeggenschap hebben over onze persoonlijke gegevens. Of over de IT-infrastructuur in Duitsland of Europa. Klinkt simpel, maar kan heel tegenstrijdig zijn. Als ik mijn e-mails versleutel, zodat ze alleen gelezen kunnen worden door de mensen voor wie ze geschreven zijn, en niet door Google, de immigratiediensten of mijn IT-provider, dan is dat iets heel anders dan wanneer Europese bedrijven of Duitse autoriteiten hun – en onze – gegevens willen beschermen tegen Russische spionnen, Chinese of, meer recent, Amerikaanse bedrijven.

Bijvoorbeeld omdat Amerikaanse bedrijven kunnen besluiten om zich niet langer aan de Europese wetgeving op het gebied van gegevensbescherming te houden. Dit zou tot gevolg hebben dat het illegaal zou worden om gegevens op te slaan in hun datacenters, dat wil zeggen de clouds van Amazon, Google of Microsoft. Hier wordt al jaren over gediscussieerd. Tot nu toe hebben de EU-regeringen besloten dat ze Amerikaanse bedrijven vertrouwen in hun naleving van de EU-wetgeving en in ruil daarvoor hebben ze ons verzekerd dat ze dat ook daadwerkelijk doen. Niemand geloofde het echt, maar de vorm bleef behouden. Als ze nu, na Trump, openlijk iets anders zouden zeggen, zou het veel moeilijker zijn om op de oude voet door te gaan.

De Bundeswehr heeft voorlopig een contract met Google gesloten voor nieuwe clouds, en dit zijn – verrassing – ook een “soevereine oplossing van de fabrikant Google Cloud.” In Nederland ontstond echter een heftig debat toen het bedrijf dat de .nl-internetdomeinen beheert in januari 2024 aankondigde dat het een deel van zijn activiteiten zou verplaatsen naar Amazon Cloud AWS. Twee maanden geleden weigerde het Nederlandse parlement de deal goed te keuren en besloot het de afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven te verminderen en een eigen cloudplatform op te zetten.

Wat bedoelt de federale overheid als ze het over soevereiniteit heeft? Op een conferentie in Heilbronn spraken veel bedrijven en vertegenwoordigers van de federale overheid over digitale soevereiniteit. Daarbij doelden ze niet op infrastructuur, maar op het feit dat "de regelgeving de schuld is van de achterstand die Europa oploopt." Eva Wolfangel schreef hierover in "Die Zeit": "Het is echter opmerkelijk in welke mate er onder het mom van digitale soevereiniteit pogingen worden gedaan om de huidige mondiale situatie voor eigen doeleinden te gebruiken en belangrijke regelgeving af te schaffen."

Thorsten Thiel, die zich al langer met de term bezighoudt, zegt: »Als we dus soeverein willen zijn, kan dat hier ook verschillende dingen betekenen. We kunnen ons richten op open software of op de nationale economie. Of de keuze hebben uit meerdere aanbieders. Al deze doelen vereisen echter heel verschillende middelen. Toch vallen ze allemaal onder de term digitale soevereiniteit. In dit opzicht lost het streven naar soevereiniteit op zichzelf geen enkel probleem op. Belangrijker is de vraag wie onafhankelijker wil worden. En waarvan?

Wat is het voordeel van een Europese cloud in een EU met regeringen die variëren van conservatief tot extreemrechts, die steeds meer toegang willen tot privégegevens, die steeds meer mensen deporteren en in kampen opsluiten, die een beleid voeren tegen seksuele diversiteit en het recht op abortus, en die de door Trump geregeerde VS nog steeds als partner zien? Thorsten Thiel: »Om democratisch te zijn, hoeven we niet digitaal soeverein te worden. In plaats daarvan moeten we mogelijkheden creëren om zelf te bepalen hoe onze gegevens worden verwerkt en welke producten we daarvoor ontwikkelen."

Het probleem is niet welke bedrijven onze gegevens controleren, maar dát bedrijven onze gegevens controleren. Zoals ziekenhuizen en woningen tot de publieke dienstverlening moeten behoren waar niemand profijt van mag hebben, zo moet ook de digitale infrastructuur democratisch gecontroleerd en openbaar zijn. En het bespaart trouwens ook nog eens grondstoffen.